Gottfried Kirchbach was een kunstschilder en graficus, vluchtte in de jaren dertig uit Berlijn naar Nederland en werd op een onverwachte plaats in een recent gepubliceerd boek genoemd. Maar eerst, wie was Gottfried?
Gottfried werd op 21 april 1888 in München geboren in het gezin van Frank Johann Kirchbach en de Joodse Hedwig Reinemann. Gottfried werd kunstschilder van beroep en trouwde op 19 februari 1926 in Berlijn met Elfriede Hedwig Salpius (Bromberg, 31 augustus 1895), dochter van Adolf Salpius en Hulda Treichel. Gottfried was voor hij met Elfriede trouwde al getrouwd geweest met Alexandra Esfir Bloch (Moskou, 24 juni 1890 – Ermelo, 9 december 1964) en had met haar twee dochters, Marion (Stuttgart, 1913) en Karin Yvonne (Berlijn, 1919). Gottfried werkte een tijd bij Reklamebüro Propaganda Stuttgart en trok in 1928 naar Berlijn. Hij was een gewild kunstschilder en staat onder andere vermeld in is ook vermeld in de boeken ‘die Grundrechte im Spiegel des Plakats von 1919 bis 1999’, ‘Allgemeines Künstler-Lexicon’, ‘Künstlerspuren in Berlin vom Barock bis heute’ en ‘Reklamekunst um 1900‘.
Voor de Olympische Spelen van 1936 leerde Gottfried in een Berlijns café Brunhilde Pomsel (11 januari 1911) kennen. Brunhilde vertelt in haar memoires dat Gottfried heel goed besefte wat de nazi’s van plan waren met de Joden. Hij was half-Joods, en daarmee volgens de Neurenberger Rassenwetten in gevaar, maar in 1936 leed Gottfried nog niet onder de repressie van Joden in Berlijn. Gottfried wist dat Brunhilde bij de Reichsrundfunk werkte en dat viel onder het Ministerie van Propaganda. Na de Olympische Spelen vluchtte Gottfried naar Amsterdam om aan de Jodenvervolging te ontkomen. Brunhilde was inmiddels zwanger van hem en wilde mee naar Amsterdam, wat Gottfried niet wilde. Het kind is nooit geboren, Brunhilde had een longziekte en het leek een arts een te groot risico om de zwangerschap uit te dragen en deze werd afgebroken. Brunhilde bezocht Gottfried verschillende keren in Amsterdam.
Later is Brunhilde bekend geworden aangezien ze tijdens de oorlog op het Ministerie van Propaganda werkte en daar een secretaresse van Goebbels, de minister van Volksvoorlichting en Propaganda, was. Ze was tot het laatste moment in 1945 bij de nazi-top, zelfs in de bunker, en overleed op 27 januari 2017. Over haar is een documentaire gemaakt en onlangs is er ook een boek verschenen (Thore D. Hansen en Brunhilde Pomsel, Een Duits Leven, Amsterdam 2017).
In april 1937 werd Gottfried in Amsterdam ingeschreven en ging wonen op de Zuider Amstellaan 11-2, in datzelfde jaar, in november, verhuisde hij naar de Zoomstraat 40. Zijn echtgenoot volgde hem in januari 1938 en ging toen bij hem op de Zoomstraat wonen. Het huwelijk tussen Gottfried en Elfriede (Friedl) eindigde op 22 juli 1940. Toen werd de echtscheiding uitgesproken bij de arrondissementsrechtbank te Amsterdam. Op 14 augustus 1940 ging Gottfried wonen op de Volkerakstraat 15-1. Hij had in Amsterdam een relatie met Jo Goffree waaruit twee dochters geboren zijn, Christel op 18 oktober 1940 en Annemarie op 9 oktober 1941.
Op 24 april 1942 overleed Gottfried in Amsterdam. In de overlijdensadvertentie die in het Algemeen Handelsblad verscheen werd Friedl als echtgenoot genoemd, Gottfried werd begraven op Zorgvlied.
Verder:
Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis heeft affiches van hem.
bron:
Stadsarchief Amsterdam, archiefkaart Gottfried Kirchbach
Stadsarchief Amsterdam, archiefkaart Elfriede Hedwig Salpius
Stadsarchief Amsterdam, politie meldingsrapporten 1940 – 1945 Friedl Kirchbach
nachum.co.il/reinemann/tree/gp219.html (geraadpleegd 1 augustus 2017)
Thore D Hansen en Brunhilde Pomsel, Een Duits Leven (Amsterdam 2017) 153-154
“GERECHTELIJKE AANKONDIGINGEN ECHTSCHEIDINGEN”. “Nederlandsche staatscourant“. Landelijk, 03-08-1940. Geraadpleegd op Delpher op 01-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000168132:mpeg21:a0007
“Familiebericht”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 27-04-1942. Geraadpleegd op Delpher op 01-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000054708:mpeg21:a0093
https://www.buchfreund.de/Deutschland-ist-schoen-Ein-Bilderbuch-fuer-unsere-Kleinen-von-G-Kirchbach-Krichbach-Gottfried,60987150-buch
aanvulling en correcties met dank aan Stefan Pinkus, email 13 augustus 2017 en 14 augustus 2017
volgens de persoonskaart van de gemeente Amsterdam, te vinden in het Stadsarchief, is Gottfried Kirchbach geboren op 21 augustus 1888. Dit is niet correct, registratie bij de Vreemdelingenpolitie laat zien dat hij op 21 april 1888 geboren werd.
illustratie:
“Familiebericht”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 27-04-1942. Geraadpleegd op Delpher op 01-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000054708:mpeg21:a0093
https://www.buchfreund.de/Deutschland-ist-schoen-Ein-Bilderbuch-fuer-unsere-Kleinen-von-G-Kirchbach-Krichbach-Gottfried,60987150-buch
laatst bijgewerkt:
25 september 2019