Op de Valkenburgerstraat 11-15 was de wagenmakerij van Levie van der Bokke gevestigd. Hij liet het pand ervoor bouwen, en de eerste steen werd na de afbraak van dit pand behouden. Deze werd op 17 november 2024 teruggeplaatst. Familielid Jelle van den Braak hield er een toespraak:
‘Ik zal me eerst even voorstellen. Ik ben Jelle van den Braak. Mijn grootmoeder van moeders kant was Esther van der Bokke. Zij was een zus van Mozes en Barend van der Bokke. Deze broers hadden een wagenmakerij in de Valkenburgerstraat, ongeveer op de plek waar we nu zijn.
Van deze wagenmakerij is niets overgebleven dan de gevelsteen die nu weer in de gevel van dit gebouw geplaatst is. Ook is er nog een gehavend naamplaatje dat ooit op een wagen, een handkar wellicht, bevestigd geweest is. Daarover zal ik later nog iets zeggen.
Het zal rond 1957 geweest zijn, dat mijn vader thuis kwam met een gevelsteen. Hoe het precies in elkaar stak weet ik niet meer. Volgens de overlevering heeft mijn vader met zijn jongste broer en diens zoon in een kruiwagen de gevelsteen bij ons thuis gebracht. Hoe is de steen bij ons boven op de eerste verdieping beland? Ik heb geen idee. Het was wel een bijzondere gevelsteen. Het was de gevelsteen waarop de namen stonden van de dochtertjes van Mozes en Barend: Engelina van der Bokke en Marie van der Bokke.
Het zei me als kind niet zo veel. De gevelsteen stond bij ons thuis onder het bureautje van mijn vader, voor iedereen onzichtbaar. Na het overlijden van mijn ouders heeft mijn broer zich ontfermd over de gevelsteen. Bij hem stond die steen in de tuin, naast de voordeur. Nadat mijn broer overleden is en mijn schoonzus ernstig ziek was geworden, wilde zij dat er een bestemming gevonden zou worden voor de gevelsteen.
In de vooroorlogse Valkenburgerstraat, nummer 11 – 15 had Levie van der Bokke, die uit een gezin kwam met 12 kinderen, een wagenmakerij. Op het naamplaatje, dat ik eerder noemde, staat ‘Elektrische wagenmakerij en smederij L. van der Bokke, Valkenburgerstraat 38-‘. Dit plaatje is dus ouder dan de gevelsteen. Het stamt nog van voor de eerste renovatie van de Valkenburgerstraat.
Dit bedrijf was al 50 jaar in de Valkenburgerstraat gevestigd, voor alle renovaties, en het was de enige Joodse wagenmakerij en smederij van Amsterdam. Op 6 september 1931 was op deze plek een nieuwe locatie geopend van de wagenmakerij en smederij door de zoons van Levie, Mozes en Barend van der Bokke. Op 21 januari 1931 was de eerste steen gelegd door Engelina en Marie, de dochtertjes van Mozes en Barend, zij waren toen 10 en 5 jaar oud. Naar nu blijkt is deze gevelsteen een waardevol stuk Amsterdams-Joods erfgoed.
Bij de naoorlogse sanering van deze buurt werden tal van sloopwerkzaamheden verricht, ook in de Valkenburgerstraat. Als mijn vader de gevelsteen niet gered had, was deze in het niets verdwenen. Hij mocht de gevelsteen meenemen omdat de meisjes die op de gevelsteen vermeld stonden, nichtjes van mijn moeder waren.
Toen er een nieuwe bestemming voor de gevelsteen gevonden moest worden ben ik in contact gekomen met de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen. Zij vonden, dat de gevelsteen terug geplaatst moest worden op de oorspronkelijke plek. Daarom zijn we nu hier.
Van de grote familie Van der Bokke zijn zeker 40 familieleden omgekomen in de oorlog. Eén familielid, Emanuel van der Bokke, door iedereen Manie genoemd, heeft de oorlog overleefd. Het bijzondere is, dat hij hier vlakbij een handel in autobanden had op het Waterlooplein 93.
Herinneringen aan het bedrijf van Manie zijn een asbak, die kennelijk bedoeld was voor reclamedoeleinden en een afbeelding in een fotoboek van het Waterlooplein.
We zijn als familie blij, dat er een mooie bestemming gevonden is voor deze gevelsteen met zijn bewogen geschiedenis.’
bron:
toespraak Jelle van den Braak, 17 november 2024.
illustratie:
de gerestaureerde gevelsteen, met dank aan Jelle van den Braak.
naamplaatje, met dank aan Jelle van den Braak.
Asbak, met dank aan @gevelstenen020
gepubliceerd:
18 november 2024
laatst bijgewerkt:
19 november 2024