Frederiksplein

Het Frederiksplein ligt in het verlengde van de Utrechtsestraat en ontstond na de aanleg van dit deel van de grachtengordel. Rond 1850 stond hier, bij de Singelgracht, rond 1850 de Utrechtsepoort. Het plein is vernoemd naar Prins Frederik Willem Karel (1797-1881), broer van Koning Willem II. Het plein werd gedomineerd door het tussen 1855 en 1864 gebouwde Paleis van Volksvlijt. Dat brandde in 1929 af. Op 20 en 21 juli 1942 moesten Joden hun fiets op dit plein inleveren en ook in latere jaren was het Frederiksplein het verzamelpunt voor gevorderde fietsen.

Frederiksplein 1 – kapper v. d. Born
Tot 2 maart 1925 was op dit adres coiffeur Van de Born gevestigd. Hij verplaatste zijn zaak naar de Prinsengracht 1025.

Frederiksplein 1 – Dokter Leo Waterman
Dr. Leo (Meijer Leopold) Waterman (Amsterdam, 10 mei 1908 – Amsterdam, 29 juni 1993) vestigde zich als huisarts op dit adres in augustus 1940. Hij had vanaf 1933 een vrij huwelijk met Lau Mazirel. Dit huwelijk was geen burgerlijk huwelijk, aangezien de vrouw in die tijd dan voor de wet handelingsonbekwaam werd, waartegel Leo en Lau gekant waren.

Frederiksplein 1^-2 – Lau Mazirel
Vanaf 1940 woonde hier , tot haar huis werd afgebroken, de bekende advocaat en verzetsstrijdster Lau Mazirel.

Frederiksplein 4 – J. Arons
Tot 1909 was op dit adres arts J. Arons gevestigd. Hij verhuisde toen naar de Mauritsstraat 4.

Frederiksplein 9 – bloemenhal Lelie
Hijman Lelie (Amsterdam, 15 april 1889 – Amsterdam, 7 juli 1933) opende op 3 december 1921 op dit adres zijn bloemenhal. Hijman was gehuwd met Reintje Ketellapper (Amsterdam, 26 mei 1882 – Auschwitz, 14 september 1942). Ten tijde van de oorlog woonde Reintje op de Mauvestraat 49^-2 in Amsterdam.

Frederiksplein 10 – modelhuis en meubelzaak
Fa. M. Davidson en J. J. de Casseres openden hierop 16 november 1915 een modelhuis en meubelzaak.

Frederiksplein 10 – Eddy Ray
Op dit adres was een feest- en vergaderzaal te huur, maar ook dansclub Eddy Ray was er gevestigd. In 1932 werden er opleidingen gegeven voor “eerstbeginnenden”, en ‘uitsluitend Israëlieten’ konden zich aanmelden.

Frederiksplein 11 – Firma Langedijk
Firma Langedijk was rond 1930 op dit adres gevestigd. De firma kocht oud goud en zilver in, en was op zaterdagen en Israëlitische feestdagen gesloten. In december 1945 kon deze zaak heropend worden. Het echtpaar Langedijk – Auerbach was zeer actief in Joods Amsterdam.
Blima Auerbach (Stryj, 15 januari 1898) was gehuwd met Hendrikus Martinus Langedijk (Leeuwarden, 11 augustus 1892). Blima en David hadden een dochter Dina. De archiefkaart bij het Stadsarchief Amsterdam geeft tijdens de oorlog aan V O W (Vertrokken Onbekend Waarheen), zij overleefden de oorlog, waarschijnlijk in de onderduik. In 1945 keerde het gezin terug naar hun huis op Frederiksplein 11^b, in november 1953 vertrokken Hendrikus en Blima naar Tel Aviv.

Frederiksplein 16-18 – model-vleeschhouwerij Fa. H. C. Bille & Zn.
Deze firma adverteerde met hun slagerij in 1929 vanaf dit adres.

Frederiksplein 18 – Mr. Gustaaf Tabak
Mr. Gustaaf Tabak (Amsterdam, 23 december 1872 – Amsterdam, 23 januari 1939), advocaat en procureur, woonde hier in 1913. Gustaaf was gehuwd met Geertruida Rosalie Mozes (Scherpenzeel, 14 oktober 1884 – Bergen-Belsen, 31 mei 1945). Gustaaf was ook bestuurder van het Israëlietische Begraafgenootschap Kirbath Achiem. Ten tijde van de oorlog woonde Geetruida op de De Lairessestraat 147.

Frederiksplein 19 – tandarts Hiegentlich
Eddy Hiegentlich was tandarts en verhuisde in 1922 zijn praktijk naar de Weteringschans 125. Zijn praktijk was eerst op het Frederiksplein gevestigd, waarschijnlijk vanaf oktober 1921.

Frederiksplein 20 – Vermaas
Dames-tailleur en bontwerker N. Th. Vermaas kwam op dit adres wonen in augustus 1934. Hiervoor was de zaak gevestigd op de Kalverstraat 12.

Frederiksplein 23 – Levie Benjamin Schaap
Levie Benjamin Schaap (Amersfoort, 18 september 1859) was makelaar in effecten en op dit adres rond 1892 gevestigd. Levie was gehuwd met Rachel Rozelaar (Londen, 25 november 1873).

Frederiksplein 23 – S. S. Polak
S. S. Polak had in 1917 een advertentiebureau dat op dit adres gevestigd was. Hij overleed in februari 1921 op 72-jarige leeftijd.

Frederiksplein 23 – Jacques Sjouwerman
Na het overlijden van de heer S. S. Polak in 1921 vestigde makelaar Jacques Sjouwerman & Zoon zich op dit adres, die daarvoor op de Achtergracht 1 woonde. Jacques was bestuurslid van de J. G. Tabakstichting, welke beoogde Joodse minvermogende (arme) meisjes boven de 18 en onder de 30 financieel te ondersteunen. Jacques Sjouwerman werd op 16 november 1853 in Amsterdam geboren en was gehuwd met Saartje Tabak (Amsterdam, 20 juli 1859).

Frederiksplein 23 – H. Cohen
H. Cohen repareerde kachels en haarden, en verkocht nieuwe haarden, vanaf dit adres in 1949.

Frederiksplein 26 – pension Wiederholt
In 1911 was Pension Wiederholt op dit adres gevestigd. Mevrouw De Vries, die hier tijdelijk woonde, zocht in dat jaar een bekwame keukenmeid.

Frederiksplein 29 – gezin J. E. L. de Leao Laguna
Vanaf rond 1907 tot 1910 woonde dit gezin hier. In 1910 verhuisde men naar de Sumatralaan 3 in Hilversum. Waarschijnlijk was dit Jacob Emanuel Lopes de Leao Laguna (Amsterdam, 25 maart 1868) die gehuwd was met Esther Spinossa Cattela (Amsterdam, 11 oktober 1873 – Westerbork, 13 november 1943). Ten tijde van de oorlog woonde Esther, inmiddels weduwe, op de Amstel 135^-1.

Frederiksplein 31 – Mmes Kramp
Mmes Kramp & Cie hadden in 1896 op dit adres hun Maison Française, gespecialiseerd in Corsets Français.

Frederiksplein 34 – Isaac Roet
Isaac Roet was adviseur bij Watson Bedrijfsmachine Maatschappij op het Frederiksplein 34. Watson Bedrijfsmachine Maatschappij was de voorloper van IBM, het computerbedrijf.

Frederiksplein 37 – Frederiksschool
Tijdens de oorlog was op dit adres de Frederikschool gevestigd. Uit het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 28 april 1933: ‘Lezer, die dit opschrift ziet, meen niet, dat de Duitsche rijkskanselier in hoogst eigen persoon in de Frederikschool, Frederiksplein, op bezoek is geweest. Het was slechts zijn welgelijkend portret, dat een dezer dagen in bovengenoemde school – naar men ons bericht – was opgehangen. Blijkbaar bedoeld als pendant van Prins Willem van Oranje! Och ja, de leerlingen der scholen dienen de groote mannen der wereld in effigie (afbeelding – red) te zien’.

Frederiksplein 37 – Vluchthaven
Direct na de oorlog werd hier “De Vluchthaven” gevestigd. Op 23 november 1945 zocht men groepsleiders(sters). De Vluchthaven was een gesticht voor verwaarloosde jeugd uit Amsterdam. Wanneer de ouders niet voor de kinderen konden zorgen, was deze instelling een mogelijkheid. Het was een doorgangshuis, kinderen gingen vanuit deze instelling naar andere tehuizen.

Frederiksplein 37 – ASVO
Op 31 juli 1952 verscheen in “De Waarheid” het bericht dat de ASVO het gebouw op het Frederiksplein 37 toegewezen had gekregen. De Vluchthaven was doende een nieuw onderkomen te vinden. Op 14 oktober 1954 nam de ASVO-school het toen nieuwe gebouw, de voorganger van het huidige gebouw, op deze locatie in gebruik. De ASVO is de opvolger van de Wilhelmina-Catharinaschool op de Weteringschans.

Frederiksplein 38 – Rusthuis Rekke
In 1939 was hier rusthuis Rekke gevestigd. In juni van dat jaar gaf het ensemble “De Joodsche Spelers” er een optreden.
Op 13 juli 1942 werd hier de kok Martin Arnold van Gelder (Amsterdam, 22 november 1910 – Auschwitz, 31 juli 1942) gearresteerd. Volgens de dagrapporten van Bureau Joodsche Zaken was hij in het bezit van een vals persoonsbewijs en probeerde hij voor ƒ 200,- een vals persoonsbewijs te kopen. Hij werd in bewaring gesteld en zou worden voorgeleid aan de Sicherheitsdienst.

Frederiksplein 39 – opticien Dirk Hütter
Rond 1937 was hier het hoofdmagazijn van deze opticien gevestigd. Het bedrijf adverteerde in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland.

Frederiksplein 40 – Suze de Vries
Vanaf 1941 woonde Suze de Vries hier, directrice van de E. J. van Detschool.

Frederiksplein 41 – De Levie
Herman de Levie (Groningen, 23 februari 1895 – Den Haag, 21 november 1977) was arts voor zenuw- en zielsziekten en verhuisde zijn praktijk in mei 1924 naar dit adres. Een jaar later, begin juli 1925, verhuisde Herman de Levie, zijn gezin én de praktijk naar de P. C. Hooftstraat 164.

Frederiksplein 42 – Nicolaas Josephus Jitta
De heer Nicolaas Marinus Josephus Jitta (Amsterdam, 16 mei 1858 – Amsterdam, 4 juni 1940) was in 1892 het contactadres voor het Herstellings- en Vacantieoord voor Israëlietische Kinderen te Wijk aan Zee. Ouders die kosteloze opname van hun kind in deze instelling wensten konden zich via Jitta inschrijven.

Frederiksplein 43 – arts Jacobson
Abraham Simon Jacobson (Amsterdam, 18 oktober 1879), keel-, neus- en oorarts, vestigde zich in 1907 op dit adres. Aan de achterzijde van het pand, op de Maarten Janszoon Kosterstraat, was de ingang van zijn polikliniek voor minvermogenden (armen).

Frederiksplein 43 – Speyer, Richter & Co
Dit bedrijf was een grossierderij in chocolade, biscuits en aanverwante artikelen en was hier gevestigd in 1948.

Frederiksplein 45^hs – arts Mendels
W. A. P. F. L. J. Mendels, vrouwenarts en verloskundige, was in 1928 op dit adres gevestigd. In 1937 verhuisde de praktijk naar De Lairessestraat 164.

Frederiksplein 45^hs – familie Kiwi
In 1932 kwam Herbert Kiwi naar Nederland vanuit Breslau (het huidige Poolse Wroclaw) en begon een meubelzaak in de omgeving van de Dam. In 1936 trouwde hij Annette de Vries (Amsterdam, 29 december 1909 – Amsterdam, 11 januari 1993), een van de vier kinderen van het echtpaar Joseph de Vries (Amsterdam, 16 juni 1876 – Amsterdam, 6 februari 1942) en Rachel de Vries-Kloots (Amsterdam, 16 augustus 1885 – Amsterdam, 5 juni 1965), een Amsterdamse diamantairsfamilie.
Zij woonden op dit adres voor- en tijdens de eerste jaren van de oorlog, tot augustus 1943. In april 1941 werd Leopold geboren. Dit was geruime tijd voordat internering naar de Joods Invalide, op het Weesperplein 1, plaats vond. Annette werkte daar in de keuken. Herbert werd tewerkgesteld in de Hollandsche Schouwburg.
In maart 1944 kwam de oproep voor deportatie, in eerste instantie naar Westerbork. Zij stonden al in de rij op het station toen een Duitse soldaat de andere kant op keek en zij de benen namen. Ze moesten onderduiken. Zij besloten dat ieder apart moest gaan. Via de illegaliteit kwam Herbert eerst in De Waver terecht en daarna in Amsterdam, waar hij de deur niet meer uitkwam. Annette had een vervalst persoonsbewijs en als “evakaee (evacuee) uit Zierikzee” kwam ze eerst in de buurt van Ommen terecht, bij een boerenfamilie waar zij op de hooizolder sliep boven de koeien. De familie bleken NSB’ers te zijn. Daarna kwam zij bij een familie in Lemele terecht, waar zij tot na de oorlog zou blijven. Ze werd echter twee keer opgepakt, maar wist te ontsnappen. Zij heeft nadien contact met deze familie gehouden.

Het zoontje kwam via de illegaliteit terecht in Groot-Ammers bij een kaashandelaar. Daar kwam hij in een onbekende omgeving, met een vader des huizes die iedereen sloeg, ook vrouw en kinderen en ook het jongetje van amper drie jaar. Het was een verschrikkelijke tijd, en heel ongewis was het; men wist helemaal niet hoe het de ander verging.

Na de oorlog kreeg Herbert het adres waar zijn kind was en is hem op de fiets (die hij had laten onderduiken) op gaan halen. Fietsen waren toen in slechte staat en met houten blokjes rond de velgen, deze fiets was van het merk Locomotief uit 1941, en was als nieuw en had ook nog luchtbanden. Daarom was de rit uiterst moeizaam, hij werd vele malen aangehouden en ondervraagd hoe hij aan zo’n mooie fiets kwam. Men was ook uiterst wantrouwend door zijn Duitse accent. In juni 1945 werden de drie herenigd en werd een zolderkamer gevonden op de Weteringschans.

Frederiksplein 46 – advocaat Eskens
Advocaat Theodorus Johannes Eskens (Amsterdam, 14 december 1906) woonde hier tijdens de oorlog en liet samen met de kunstenaar Johan Jacob Voskuil verschillende Joden onderduiken in dit pand, waaronder de acteur Albert van Dalsum en zijn vrouw Isidore Mogendorff, het echtpaar Kooistra – Mogroby, en Loesje en Bernard Blitz. Eskens werd op 11 september 1944 door een drietal NSB’ers uit zijn huis gehaald en doodgeschoten aan de Zuidelijke Wandelweg.

Frederiksplein 48-52 – Luftgau Kommando
Het Luftgau Kommando Holland was hier gevestigd. Het Luftgau Kommando was eerder in het Carlton Hotel op de Vijzelstraat gevestigd en vanwege dit onderdeel van het Duitse Leger werd het hotel gebombardeerd in de nacht van 26 op 27 april 1943. Dit Kommando zorgde voor de facilitaire kant van de Luftwaffe.

Frederiksplein 51 – Mr. F. S. van Nierop
Rond 1890 woonde Mr. Frederik Salomon van Nierop (Amsterdam, 6 maart 1844 – Amsterdam, 29 januari 1924) op dit adres. Frederik was een zoon van advocaat Asser Salomon van Nierop en jonkvrouw Rachel Salvador. Hij was oprichter en een van de drie directeuren van de Nederlandsche Bank. gemeenteraadslid, lid van de 1^e Kamer en lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland.

Frederiksplein 53 – K. J. Edersheim
Jurist Karel Jozef Edersheim (Den Haag, 7 september 1893 – Amsterdam, 25 mei 1976) woonde hier in 1913 en was secretaris van de Nederlands Zionistische Studenten Organisatie.

Frederiksplein 53 – Hotel, Café en Restaurant Royal
In de eerste helft van de vorige eeuw was hier het Hotel, Café en Restaurant Royal gevestigd.

Monument Walraven van Hall
Op het Frederiksplein werd op 3 september 2010 een monument onthuld voor Walraven van Hall. Walraven van Hall werd in Amsterdam geboren op 10 februari 1906 als zoon van bankier Adriaan Floris van Hall en Petronella Johanna Boissevain. Hij was het zesde kind in het gezin, dat uiteindelijk tien kinderen zou tellen en de broer van de latere burgemeester van Amsterdam, Gijs van Hall. Walraven studeerde in 1922 op de zeevaartschool Willem Barentsz te West-Terschelling en werd na zijn studie aangenomen bij de Koninklijke Hollandse Lloyd, waar hij in 1929 vanwege zijn gezichtsvermogen werd afgekeurd. Daarna vertrok hij twee jaar naar New York, leerde het bankiersvak, en kwam in 1931 terug en ging bij een bank werken. In 1940 werd hij effectenhandelaar. Gedurende de Tweede Wereldoorlog stond Walraven bekend als de bankier van het verzet. Hij sponsorde knokploegen en stond Joodse onderduikers financieel bij. Hij hield tienduizenden mensen in leven door zijn ondergrondse bank, het Nationaal Steunfonds. Het lukte hem om samen met broer Gijs 106 miljoen gulden bij elkaar te krijgen om een en ander te bekostigen. Zo stond dit fonds in september 1944 30.000 gezinnen bij tijdens de spoorwegstaking. Ook pleegde hij de grootste bankroof uit de Nederlandse Geschiedenis waarbij 51 miljoen gulden uit de kluis gehaald werd door een truc met echte en vervalste schatkistpapieren. Begin 1945 werd hij opgepakt en gevangen gezet in Haarlem, in het Huis van Bewaring. Op 12 februari 1945 werd hij gefusilleerd bij de Jan Gijzenbrug in Haarlem. Walraven van Hall ligt begraven op de Erebegraafplaats in Overveen. Hij was getrouwd met Anna Mathilde den Tex, liet drie kinderen achter en werd na zijn dood onderscheiden met het Verzetskruis en met het Medal of Freedom.

bron:
wikipedia, lemma Frederiksplein (geraadpleegd 2 jan 2016), lemma Walraven van Hall (geraadpleegd 2010),
telegraaf online 11 juni 2010, inghist, werkstuk Jurriaan Kamps (achterkleinzoon Walraven van Hall)
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 8 sep 1922, Hiegentlich, nummer 19
ibidem, 27 maart 1897, Kramp, nummer 31
ibidem, 6 dec 1807, Jacobson, nummer 43
ibidem, 10 sep 1909, Arons, nummer 4
ibidem, 25 aug 1911, Wiederholt, nummer 26
ibidem, 5 sep 1913, Tabak, nummer 18
ibidem, 13 juli 1917, Polak, nummer 23
ibidem, 25 feb 1921, Polak, nummer 23
ibidem, 10 juni 1921, Sojuwerman, nummer 23
ibidem, 28 okt 1921, Hiegentlich, nummer 19
ibidem, 2 dec 1921, Lelie, nummer 3
ibidem, 30 mei 1924, De Levie, nummer 43
ibidem, 27 feb 1925, v d Born, nummer 1
ibidem, 22 juni 1928, Mendels, nummer 45
ibidem, 10 juli 1931, Langedijk, nummer 11
ibidem, 14 okt 1932, Eddy Ray, nummer 10
ibidem, 28 april 1933, Hitler, Frederikschool
ibidem, 31 aug 1934, Vermaas, nummer 20
ibidem, 27 sep 1935, Royal, nummer 53
ibidem, 7 mei 1937, Mendels, nummer 45
ibidem, 30 juni 1939, Rekke, nummer 38
ibidem, 23 aug 1940, Waterman, nummer 1
ibidem, 28 dec 1945, Langendijk, nummer 11
ibidem, 21 mei 1948, Speyer, nummer 43
ibidem, 9 sep 1949, Cohen, nummer 23
Het Volk, 14 okt 1941,Frederikschool, nummer 37
De Tijd, 23 nov 1945, Vluchthaven, nummer 37
De Waarheid, 31 juli 1952, ASVO, nummer 37
De Waarheid, 14 okt 1954, ASVO, nummer 37
Stigter, Bianca, De bezette stad, Plattegrond van Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2005) p.109
www.amsterdammuseum.nl, lemma “Vond ik wel leuk, een beestje”, verhaal Jan Smit over De Vluchthaven
fietsen: Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 166
Eskens: Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 167
Stadsarchief Amsterdam, archief 5225 Archief van de Gemeentepolitie Dagrapporten van inbewaringgestelde joden en niet-joden – EVOPR00217000021 (Arnold van Gelder).
K. J. Edersheim, Zionistisch studentenjaarboek. Geraadpleegd op Delpher op 20-07-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:021053001:00002
Stadsarchief Amsterdam, Abraham Simon Jacobsson (Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 664).
“De Nederlandsche Diamantbewerkers Veree, Mr. F. S. van Nierop”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1890/03/28 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000559103:mpeg21:p00005
Stadsarchief Amsterdam, Frederik Salomon van Nierop, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1708
Database Joods Biografisch Woordenboek, Frederik Salomon van Nierop, http://www.jodeninnederland.nl/id/P-864 (geraadpleegd 7 januari 2021).
“Advertentie Josephus Jitta”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1892/05/27 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000564009:mpeg21:p00002
“Advertentie L. B. Schaap”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1892/08/12 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 08-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000564024:mpeg21:p00004
“Advertentie Casseres”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1915/11/12 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 09-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000569040:mpeg21:p00002
“Advertentie H C Bille”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1929/03/29 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000578013:mpeg21:p00002
Stadsarchief Amsterdam, Blima Auerbach, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 36
“Advertentie Dirk Hütter”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1937/12/23 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 12-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000580043:mpeg21:p00001
Stadsarchief Amsterdam, Hendrikus Martinus Langedijk, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 488