Na de Eerste Wereldoorlog kwamen er in verschillende landen fascistische groeperingen op, ook in Nederland. Het fascisme werd gezien als een nieuwe stroming, met een sterke leider, die wel eens orde op zaken zou gaan stellen. Het feit dat Nederland in de Eerste Wereldoorlog neutraal was heeft daarbij niets te maken met deze politieke richting, het fascisme werd toen niet gezien als datgene waartoe het eigenlijk zou leiden.
Het fascisme kenmerkt zich op een aantal terreinen. Anticommunistisch, antiliberaal en extreem nationalistisch. Door massademonstraties en de verheerlijking van de leider probeert men het gevoel van eenheid in het volk te creëren. In het oorspronkelijke fascisme dat in Spanje, Portugal en Italië werd aangehangen, is het racisme niet van groot belang. Dit is wel van belang in het Duitse fascisme waar de racistische component vooral antisemitisme betekent.
De opkomst van het fascisme kwam al snel na het einde van de Eerste Wereldoorlog, in 1918. Zo was in Nederland in 1923 het Verbond voor Actualisten al actief met een op fascistische leest geschoeid partijprogramma. Het verbond werd door vier mensen opgericht en het Italiaans fascisme was het voorbeeld voor deze organisatie.
De verkiezingen voor de Tweede Kamer in 1925 verliepen teleurstellend voor deze organisatie en dit verbond splitste in twee groepen, de Nationale Unie en het ultrafascistische “De Bezem”.
Die laatste organisatie werd opgericht in 1928 door Alfred Haighton en Hugo Sinclair de Rochemont. Ze bracht een gelijknamig tijdschrift uit en werd een organisatie van belang in Nederland doordat de miljonair Alfred Haighton de organisatie financieel in het zadel bracht en hield. Dat hield hij vol tot 1932 en hij had in die jaren zeker ƒ 500.000 (waarde in 2005 € 3,8 miljoen) aan De Bezem besteed.
Ruzie
In 1932 brak er, zoals vaak in dit soort politieke organisaties, ruzie in deze partij uit. Deze ruzie had te maken met een verschil van inzicht tussen een groep leden en de leiding. Dat de pers vraagtekens begon te stellen bij de fascisten is te lezen uit het verslag over deze ruzie: ‘Meer bezonken elementen schijnen niets te willen weten van de vechtjasserij van den “duce” Baars en zijn trawanten. Althans deze heetgebakerde leider is met een aantal andere propagandisten plus een paar honderd gewone leden uit de fascistische organisatie gezet.‘ Met de aanduiding ‘duce’ verwees de journalist naar de bijnaam van de Italiaanse dictator Mussolini. De Baars die de leider was, was Jan A. Baars
Bezem – 2
Haighton richtte De Bezem in datzelfde jaar opnieuw op en fuseerde met de Nationaalsocialistische Nederlandse Arbeiders Partij (NSDAP) en ook werd Haighton in dat jaar een openlijke antisemiet.
Joodse leden
Nu is het niet voor te stellen dat Joodse Nederlanders lid zouden zijn van een fascistische organisatie. Maar… velen voelden zich eerder Nederlander dan Joods en de roep om een sterke leider, tegen het liberalisme en communisme werd net zo goed door Joodse Nederlanders als door niet-Joodse Nederlanders gehoord, zolang de antisemitische houding niet aan de oppervlakte kwam.
Dat er vóór de tijd dat Hitler in 1933 in Duitsland de leider werd en het antisemitisme daar een plek kreeg binnen de politiek ook in Nederland binnen de politiek al antisemitisme was bewijst bijgaande brief. Het antisemitisme werd nog niet uitgedragen, maar was er wel.
De schrijver van de brief, Leon Hamburger, werd op 14 februari 1912 geboren en was ten tijde van het schrijven van de brief 20 jaar oud. Hij werd als jongeman aangetrokken tot de nieuwe orde die beloofd werd door de fascisten. Leon groeide op in een middenstandsgezin, vader bezat een een metaalwarenbedrijf in het centrum van Utrecht.
Leon wilde lid worden van De Bezem, of van een andere fascistenorganisatie. Hij zegt overtuigd fascist te zijn, maar is al eerder afgewezen als lid, hoewel “De Bezem” op dat moment officieel geen antisemitisme aanhangt en Joden uitsluit.
Het commentaar dat op de brief is geschreven door de heer Zuidam, die gemeenteraadslid in Utrecht is geweest, laat aan duidelijkheid niets te wensen over: “Hier spreekt de vuile, laffe, arrogante Jood” is er op gekrabbeld. Of Leon lid is geworden van De Bezem is niet bekend.
Wel weten we dat Leon op 29 juni 1941 trouwde met Nelly Seckbach in de Synagoge Springweg te Utrecht en daarna op de Aleidisstraat 67a te Rotterdam ging wonen. Volgens de kaart van de Joodse Raad werd Leon op 28 mei 1942 naar Kamp Amersfoort gestuurd. Kamp Amersfoort was een ‘Polizeiliches Durchgangslager’ waar opgepakte onderduikers of verzetsmensen werden opgesloten. Leon werd vervolgens op 16 juli 1942 naar Westerbork gedeporteerd. Dat is in overeenstemming met een oproep van Nelly, die in 1946 nog naar haar man zocht en in haar oproep worden de gegevens op de kaart van de Joodse Raad bevestigd.
De oproep van Nelly en de gegevens op de kaart van de Joodse Raad lijken in tegenstelling tot de datum waarop Leon vermoord werd, wat ook op 16 juli 1942 plaats gevonden zou hebben, volgens de gegevens van www.joodsmonument.nl; en volgens het Stadsarchief Rotterdam op 17 juli 1942. Zelfs wanneer Leon op 16 juli 1942 in Westerbork direct doorgestuurd werd naar Auschwitz kon hij, door de duur van het transport, niet voor 19 juli 1942 vermoord zijn geworden. Er is maar één transport eerder vanaf Westerbork naar Auschwitz, op 15 juli 1942. Als Leon in dat transport had gezeten, zou hij op 18 juli zijn aangekomen.
De kaart van de Joodse Raad geeft verder aan dat Leon in juli 1942 gedeporteerd werd naar Birkenau. Zelfs wordt ook nog op deze kaart aangegeven, in potlood, dat Leon in september 1944 van Birkenau is ‘vertrokken waarheen?’
We weten dat Leon de oorlog niet heeft overleefd. Zijn vader, Abraham Hamburger (Utrecht, ), en moeder, Jetje Simons (Nijmegen, ), werden op 31 augustus 1942 in Auschwitz vermoord.
Alfred Haighton
Alfred Haighton (Rotterdam, 26 oktober 1896 – Beekbergen, 13 april 1943) was de zoon van de Nederlandse miljonair Johannes Gerard Haighton en Louise Mathilde de Haas. De familie van vaders kant kwam oorspronkelijk uit Schotland en was in Nederlands-Indië terecht gekomen. Vader Johannes had zijn fortuin vergaard met het bedrijf Lotisico, een kansspelverzekering. Voor de oorlog was Alfred een van de stuwende krachten bij de fascisten in Nederland, gedurende de oorlog was hij meer op de achtergrond en hield zich bezig met kleinere fascistische partijen. Alfred Haighton overleed in 1943 aan angina pectoris.
Joannes Antonius Baars
Jan Baars (Amsterdam, 30 juni 1903 – Andijk, 22 april 1989) was een fascistisch politicus en tijdens de oorlog een verzetsstrijder. Hij speelde een vooraanstaande rol in het verzet. Na de oorlog werkte hij bij het Bureau Opsporing Oorlogsmisdrijven.
bron:
wikipedia, lemma Afred Haighton en Jan Baars
oprichting De Bezem: Tilburgse Courant, Nieuwe Fascisten Vereeniging, 31 december 1928
Limburger Koerier, provinciaal dagblad, Ruzie bij de fascisten, Eenige honderden eruit gebezemd, 27 juli 1932
De Tijd, godsdienstig-staatkundig dagblad, Vijf procent!, 13 maart 1934
brief Leon Hamburger, 25 juli 1932 aan D C Zuidam
Het Joodsche Weekblad, uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam, choepa Leon Hamburger/Nelly Seckbach
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1946/11/29 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 11-02-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872225:mpeg21:p010
Kaart Joodse Raad Leon Abraham Hamburger via Arolsen Archives, 130301813
www.joodsmonument.nl, lemma Leon Abraham Hamburger (geraadpleegd 11 februari 2021)
Stadsarchief Rotterdam, Leon Abraham Hamburger, 999-09 Burgerlijke Stand Rotterdam, overlijdensakten, aktenummer 1948.671
illustratie:
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1946/11/29 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 11-02-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872225:mpeg21:p010
gepubliceerd:
30 april 2016
Laatst bijgewerkt:
11 februari 2021