Op 23 oktober 1942 werd Ir. Abraham Manjoe (Manjoe) Teitel in Mauthausen vermoord. Dat feit werd pas jaren later bij de burgerlijke stand van de gemeente Muiden ingeschreven, en wel op 24 mei 1950. Abraham was een van de vele slachtoffers van het nazi-regime.
Ten tijde van de oorlog woonde het gezin Teitel, vanaf 10 december 1941, op de Brink 13 te Muiderberg. Daarvoor hadden ze in Amsterdam gewoond, op de Buiksloterdijk 618 (6 september 1939 – 12 januari 1940), de Vossiusstraat 14hs (12 januari 1940 – 8 oktober 1940), de Vossiusstraat 46-2 (8 oktober 1940 – 26 mei 1941) en de Linnaeusstraat 21hs (26 mei 1941 – 10 december 1941).
Manjoe werd in Zeishorn (Mokrzyszow), een gehucht tussen Krakau en Lublin, geboren op 3 juni 1913 en huwde op 13 juli 1938 te Den Haag met Klara (Claire) Jakobine Donsbach (Düsseldorf, 23 september 1906). Manjoe was de zoon van Markus Hirsch Teitel (Tarnobrzeg, Galicië, Polen, 3 februari 1887) en Pessel Fortgang (Nadbrzezie, 17 maart 1891). Manjoe had een oudere zus Jehudis (Mokrzyszow, 16 september 1909) en oudere broer Jozep (Mokrzyszow, 20 september 1911) en het gezin van de ouders was via Wenen naar Nederland gereisd waar ze zich rond 3 mei 1916 in Den Haag vestigden. Een deel van het gezin, waaronder zijn ouders, emigreerde in augustus 1938 naar Haifa, er was een ander deel in 1936 al naar Palestina gegaan.
Manjoe werd ingenieur en werkte bij de Nederlandse vliegtuigenfabriek Fokker.
Ten tijde van zijn deportatie was Manjoe vader van een éénjarige zoon, Robert Frederik, die op 11 augustus 1941 geboren werd. Zijn moeder ging na de arrestatie van vader snel met Robert in de onderduik en zij liep in de onderduiktijd TBC op.
Claire en Robert overleefden de oorlog maar de TBC werd Claire in augustus 1946 fataal. Robert werd hierdoor wees, en werd bij de familie Coster aan de Noorderakerweg 160 in de IJ-polder ondergebracht. Robert had nog familie in Jeruzalem, en wel zijn grootouders. Er werd door grootvader Markus Hirsch in juli 1947 getracht om Robert naar Palestina te krijgen door hem in een taxi mee te nemen, maar deze poging werd een week later gestopt in Zwitserland en Robert moest terug naar Amsterdam. In 1951, toen 10 jaar oud, emigreerde Robert naar de Verenigde Staten om bij zijn grootouders, de ouders van zijn vader, die nu inmiddels in de Verenigde Staten woonden, te gaan wonen.
Manjoe
Terug naar Manjoe, hoe verging het hem? Manjoe kwam in Mauthausen terecht en werd heel bewust door de nazi’s gezocht. De grond hiervoor was zijn steun aan vakbondsleden in Wuppertal. In het begin van 1935 begon de Gestapo met het opsporen van zo’n 1900 mensen die in het politiek linkse milieu rond Wuppertal verzet pleegden tegen de nationaalsocialisten, die in 1933 de macht gegrepen hadden in Duitsland. De arrestaties hebben zo’n twee jaar geduurd en het opsporen verliep middels verraad. Deze mensen kwamen na hun arrestatie voor de rechter met de aanklacht “Vorbereitung zum Hochverrat” tijdens massaprocessen die bekend zijn geworden onder de “Wuppertaler Gewirtschaftsprozessen“. Bij deze massaprocessen stonden wel 100 personen gelijktijdig voor de rechtbank, waarbij zo’n 700 personen werden veroordeeld tot meerdere jaren gevangenschap en 80 personen werden vrijgesproken. Tijdens de verhoren voorafgaande aan de processen zijn zeker 17 personen overleden of pleegden zelfmoord.
De nazi’s probeerden niet alleen de activisten rond Wuppertal te arresteren, maar ook degenen die hen daadwerkelijk of vermeend vanuit het buitenland ondersteunden. Nederland kende het zogenoemde “Centraal Comité Wuppertal Proces”, dat in 1935 opgericht werd om de aangeklaagden in Duitsland te ondersteunen. Binnen dit comité waren veel vooraanstaande leden van de arbeiders-, vrouwen en vredesbeweging actief. Manjoe was lid van dit comité.
Bij de invasie in mei 1940 was men de activiteiten van het comité in Nederland niet vergeten. Vooral de Joodse leden van het comité waren in groot gevaar, en veel leden werden gearresteerd vanwege hun deelname. Vijf Joodse leden van het comité werden in de concentratiekampen vermoord, waaronder Manjoe op 23 oktober 1942 in Mauthausen.
bron:
Noord-Hollands Archief, burgerlijke stand Muiden, geraadpleegd op wiewaswie.nl op 23 juli 2016.
stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Abraham Manjoe Teitel.
ibidem, persoonskaart Abraham Manjoe Teitel
ibidem, persoonskaart Markus Hersch Teitel
yadvashem.org, database, Abraham Manjoe Teitel (geraadpleegd 1 april 2017)
Algemeen Handelsblad, 20 aug 1946, familiebericht.
www.wikipedia.de, Wuppertaler Gewirtschaftsprozessen (geraadpleegd 23 juli 2016).
Nieuwe Leidsche Courant, 18 juli 1947, “Het bloed kruipt waar het niet gaan kan”.
Haarlem’s Dagblad, 24 juli 1947, “Ontvoerd oorlogspleegkind in Zürich teruggevonden”.
Wuppertaler Vakbondsprocessen – Dr Stephan Stracke.
www.joodsmonument.nl, lemma Abraham Manjoe Teitel (geraadpleegd 8 november 2016)
gemeentearchief Den Haag, digitale stamboom, gezinskaart familie Teitel
illustratie:
“Zijn kleinkind ontvoerd.”. “Nieuwsblad van Friesland : Hepkema’s courant“. Heerenveen, 21-07-1947. Geraadpleegd op Delpher op 08-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010733182:mpeg21:a0103
“Advertentie”. “Het parool“. ‘s-Gravenhage, 15-08-1945. Geraadpleegd op Delpher op 08-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD05:000147292:mpeg21:a0043
“MUIDEN Nieuwe aansluitingen”. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij“. Amsterdam, 17-06-1941. Geraadpleegd op Delpher op 08-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011117888:mpeg21:a0162
laatst bijgewerkt:
24 september 2019