De naam Talhuizen was een Joodse naam die zelden voorkwam. De familie Talhuizen is gedurende de Sjoah grotendeels uitgemoord en daarmee verdween deze achternaam. De oorsprong van de naam ligt in Duitsland en via verbasteringen werd bij de verplichte naamsaanmeming in 1811 de naam Talhuizen opgegeven.1
De naam Talhuizen is sterk verbonden met het Waterlooplein. Vanaf 6 februari 1886 had Elkan Eliazer Talhuizen er zijn koosjere kruidenierszaak op Waterlooplein 70. De locatie werd in 1898 verplaatst naar nummer 74. Op die locatie bleef de zaak gevestigd tot in de Tweede Wereldoorlog.
De grondlegger van de zaak Elkan werd geboren op 8 oktober 1851 op een steenworp afstand van zijn latere winkel, op de Korte Houtstraat 22 als zoon van watersleper Eliazer Elkan Talhuizen (Amsterdam, 25 september 1809 – Amsterdam, 18 augustus 1878) en Gana Moff (Amsterdam, 11 september 1814 – Amsterdam, 18 juni 1888). Elkan had 4 zussen, Roosje (Amsterdam, 1845), Sara (Amsterdam, 1847), Duifje (Amsterdam, 1849) en Esther (Amsterdam, 1853).2 3
Elkan groeide in deze buurt op. In de gegevens bij het stadsarchief is niet te vinden dat het gezin van locatie naar locatie verhuisde zoals zo vaak gebruikelijk was. Op 2 juni 1888 trouwde Elkan met Sara Muller. Elkan was al 36 jaar oud, Sara werd geboren in Uithoorn op 30 november 1857 en was 30 jaar. Elkan en Sara waren er – voor die tijd – niet vroeg bij. Elkan en Sara kregen negen kinderen:
Anna (Amsterdam, 29 september 1887 – Auschwitz, 5 februari 1943),
Eliazar (Amsterdam, 6 augustus 1888 – Auschwitz, 28 januari 1944),
Sophia (Amsterdam, 8 november 1892 – Sobibor, 16 juni 1943),
Hartog (Amsterdam, 9 november 1893 – Amsterdam, 18 november 1893),
Catharina (Amsterdam, 3 november 1894 – Amsterdam, 29 augustus 1871),
Roza (Amsterdam, 28 oktober 1896 – Sobibor, 2 april 1943),
Esther (Amsterdam, 13 maart 1898 – Sobibor, 21 mei 1843)
Debora (Amsterdam, 21 augustus 1900 – Auschwitz, 19 november 1943)
Lea (Amsterdam, 7 juni 1902 – Amsterdam, 29 april 1936).4
Het was een orthodox gezin. Het hele gezin ging naar sjoel, de meisjes gingen naar de Herman Elteschool op de Nieuwe Achtergracht en Eliazar naar de Talmoed Thoraschool op de Plantage Middenlaan. Op woensdagmiddagen en zondagochtenden gingen de kinderen naar Joodse les.5
Elkan overleed in december 1906, op 55-jarige leeftijd. Zijn vrouw Sara zette de zaak voort, haar oudste dochter Anna en zoon Eliazar hielpen haar.
Slechts een van haar kinderen zou de oorlog overleven, ook stamhouder Eliazar niet die de kruidenierszaak zou overnemen.
Eliazar trouwde op 21 februari 1940 het Helena Jas (Amsterdam, 16 januari 1908). Eliazar was al 51 jaar oud bij het huwelijk, Helena 32 jaar maar er zijn geen kinderen gekomen. Van Eliazar is nog bekend dat hij de bestellingen in een mand op de motorfiets rond bracht, een bijzonderheid in die tijd. Sophia, Roza en Debora (Dora) woonden ten tijde van de oorlog bij hun broer en Dora werkte mee in de zaak.
Het Waterlooplein was in de oorlog het toneel van onlusten en razzia’s. Eli doorstond dit alles en de vaste clientèle bleef bij hem kopen. Toen de deportaties begonnen werd ook de familie bang. Eli en Sophia kregen een sperre, zus Debora kreeg al in augustus 1942 een oproep. Maar een sperre had maar weinig om het lijf. Het ene na het andere lid van de familie werd opgepakt en verdween naar het oosten. Deborah ging in onderduik in Diemen. Ze werd op 4 november 1943 in bezit van een vals persoonsbewijs en zonder ster gearresteerd. Ze werd als strafgeval doorgestuurd naar Westerbork en werd op 19 november 1943 in Auschwitz vermoord. Ook Eli en zijn vrouw Helena werden gearresteerd. Ze hadden zich verborgen tijdens de laatste grote razzia, wellicht werden ze verraden. Helena en Eliazar werden op 28 januari 1944 in Auschwitz vergast. Van de hele familie Talhuizen overleefde alleen Catharina, haar man George Verduin en hun dochter Sara de oorlog. Zij zaten verborgen in hun eigen huis bij de Joodse begraafplaats van Diemen.
Meer lezen over de bewoners van dit stuk van het Waterlooplein? Dit jaar kwam hier een boek over uit: Waterlooplein, de laatste joodse bewoners van de nummers 64-78 door Wally de Lang, te koop bij de betere boekwinkel en ook via de boekenpagina.
bron:
1 Wally de Lang, Waterlooplein, de laatste joodse bewoners van de nummers 64-78 (Amsterdam 2017) 145
2 stadsarchief Amsterdam, bevolkingsregister 1851-1852, Talhuizen, Elkan Eliazer
3 www.maxvandam.info, lemma Eliazer Elkan Talhuizen (geraadpleegd 7 mei 2017)
4 ibidem, lemma Elkan Eliazar Talhuizen (geraadpleegd 7 mei 2017)
5 Wally de Lang, Waterlooplein 146
“Familiebericht”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 23-08-1878. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871973:mpeg21:a0017
“Familiebericht”. “De locomotief : Samarangsch handels- en advertentie-blad“. Semarang, 16-06-1888. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010291709:mpeg21:a0014
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 31-03-1933. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874823:mpeg21:a0014
Illustratie:
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 31-03-1933. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874823:mpeg21:a0014
laatst bijgewerkt:
24 september 2019