In de Jordaan lagen elf grachten: van noord naar zuid: Palmgracht, Goudsbloemgracht, Lindengracht, Anjeliersgracht, Egelantiersgracht, Bloemgracht, Rozengracht, Lauriergracht, Elandsgracht, Looiersgracht en Passeerdersgracht.
De Elandsgracht is in 1891 gedempt. De Goudsbloemgracht werd na 1857 gedempt, de Anjeliersgracht in 1861, de Rozengracht in 1889, de Lindengracht en de Palmgracht in 1895. Redenen voor demping waren de slechte waterkwaliteit en de noodzaak ruimte te scheppen voor het toenemende verkeer. Sindsdien zijn er diverse plannen geweest om grachten te ontdempen, maar deze stuitten op verzet van winkeliers en markthandelaren.
Elandsgracht – grossiertjes
Op de Marnixstraat en deels op de Elandsgracht was de groentemarkt van Amsterdam. Ook Joodse handelaren kosten daar hun waar, wat een reden was van het koosjere koffiehuis op nummer 106. Tegelijkertijd hadden Joodse handelaren als Kaatje Hes, Leentje Ossendrijver en Sjakie Boom (aardappelen) er een pakhuis.
Elandsgracht 55 – Maison Rie
De kapsalon ‘Maison Rie’ was hier al voor de oorlog gevestigd. De advertentie is uit Het Joodsche Weekblad van 8 mei 1942, alleen Joodse ondernemers mochten hier in adverteren. Charlotte Reinhaus (Burgsteinfurt, 2 september 1912) kwam in 1935 vanuit Duitsland naar Nederland omdat ze inzag dat er in Duitsland als Joodse vrouw geen toekomstmogelijkheden waren. Ze werd in september 1936 op Elandsgracht 55hs ingeschreven Charlotte nam de kapperszaak over, was zelf geen kapster, en zocht derhalve personeel. Charlotte woonde op de Elandsgracht tot mei 1942. Waarschijnlijk moest ze in mei 1942 haar zaak in opdracht van de bezetter sluiten. Charlotte verhuisde toen met haar man Robert naar de Beethovenstraat 55hs, het adres van ‘Delicia’.
Charlotte trouwde op 16 april 1942 met Robert Leonard Pollack (Frankfurt am Main, 20 juli 1913). Op 24 juli 1943 werden Robert en Charlotte geregistreerd in Westerbork waar ze volgens de kaart van de Joodsche Raad op 24 mei 1944 nog waren. Ze kwam in Theresienstadt terecht en kreeg daar difterie en tyfus. Ze werd naar Auschwitz gestuurd, werd daar geselecteerd om vergast te worden en liep, zonder dat het werd opgemerkt, naar de rij van de gezonde mensen. Charlotte herstelde in de ziekenbarak en werd doorgestuurd naar een vrouwenkamp in de Karpaten waar ze ontzettend slecht behandeld werd. Daar, in het Tsjechische deel van de Karpaten, werd ze op tijd door de Russen bevrijd.
Elandsgracht 92-94 – Edison Theater
Tot 1961 was op dit adres het Edison-Theater gevestigd en voor de oorlog werd de directie gevoerd door Leon Kinsbergen (Leeuwarden, 22 maart 1901), van 1924 tot 1934, en Emanuel Goudvis (26 januari 1885), van 1930 – 1933. Louis Davids en Lou Bandy traden er op.
Elandsgracht 94 – Emanuel Moffie en Vogeltje Kijl
Op 18 november 1899 waren Emanuel Moffie en Vogeltje Kijl 25 jaar getrouwd. Veel familieleden deden mee met een advertentie en hierin een prachtig overzicht van een aantal Joodse Amsterdammers. Emanuel woonde eerst op de Jodenhouttuinen 44 en hij werd geboren op 8 augustus 1850. Op 16 september 1874 – volgens het archief – huwde hij met Vogeltje Kijl (1 oktober 1854). Rachel is hun oudste dochter en zij werd geboren op 8 oktober 1874 (Sobibor, 13 maart 1943), Mozes is haar eerste echtgenoot. Rachel huwde later met Mozes Piller, was visverkoopster en stond bekend als Brutale Coba. Salomon werd geboren op 16 januari 1877 (Auschwitz, 15 oktober 1942) en hij was getrouwd met Saartje Lakmaker (Amsterdam, 15 december 1881 – Auschwitz, 15 oktober 1942). Jacob werd geboren op 5 januari 1879. Naatje werd geboren op 29 september 1881, Klaartje op 9 september 1882. Na de geboorte van Klaartje verhuisde het gezin naar de Jodenhouttuinen 13. Daar werd Barend geboren op 17 maart 1884 (onbekend, 20 maart 1943), Hartog op 12 oktober 1889, Mozes op 6 december 1890 (Auschwitz, 13 november 1942) en Duifje op 27 juli 1894 (Sobibor, 4 juni 1943). Na de geboorte van Mozes ging het gezin terug naar de Jodenhouttuinen 44. In 1899 woonde het gezin in een heel ander deel van de stad, en in een andere wereld, op de Elandsgracht.
Elandsgracht 98 – Mozes Schijveschuurder
Mozes Schijveschuurder (1901) kwam eind maart 1931 hier wonen en verhuisde in december 1932 naar de Ceintuurbaan 117.
Elandsgracht 106 – Schafthuis De Eerste Aanleg
Op de Elandsgracht 106 zat een koosjer schafthuis, De Eerste Aanleg. De foto is van circa 1924. Rebecca de Vries (Harlingen, 27 april 1858 – Auschwitz, 3 september 1943) was de uitbaatster en zij woonde op Elandsstraat 100. Rebekka huwde op 25 juni 1884 met Jacob Oppenheijm (Amsterdam, 27 januari 1860 – Amsterdam, 16 december 1889). Zij kregen drie kinderen; Mietje (Amsterdam, 7 april 1886 – Amsterdam, 4 juni 1970), Catharina (Amsterdam, 13 maart 1888 – Auschwitz, 19 november 1942) en Jacob (Amsterdam, 31 juli 1890 – Sobibor, 11 juni 1943). In 1929 verhuisde weduwe Oppenheijm naar Waterlooplein 37-2. Het pand werd op 11 februari 1931 afgebroken.
Elandsgracht 111 – fruitbergplaats
In de kelder van Elandsgracht 111 had fruithandelaar M. van Cleef voor de oorlog zijn fruitbergplaats. Mozes van Cleef werd op 20 september 1899 in Amsterdam geboren. Hij woonde op Marnixstraat 262-1, voor dit adres op de Jodenhouttuinen 57-d en na dit adres op de A Bonnstraat 13-1. Zijn echtgenote was Maria Roco (Amsterdam, 12 februari 1905) en zij hadden een dochter Elisabeth (Amsterdam, 24 juli 1930) en zoon Salomon (Amsterdam, 4 april 1935). Het hele gezin werd vermoord in Sobibor op 2 juli 1943.
Elandsgracht 132 – Melhado
A J Melhado had in 1906 een schoenenzaak op de Jodenbreestraat 56 en ook een filiaal op dit adres. Meyer Milhado (Amsterdam, 17 november 1887) en zijn vrouw Lea Milhado-Zwartverwer (Amsterdam, 3 september 1905) woonden met hun zoon Abraham Milhado (Amsterdam, 12 juni 1935) op de Jodenbreestraat 56. Ze werden vermoord in Sobibor op 2 juli 1943. De dag voor de deportatie sprak Meyer een buurjongen aan. Hij waarschuwde hem met de zin: “Jij overleeft dit wel. Vertel het verder en verder”.
Elandsgracht 142 – Meijer en Judith Abram
Meijer Abram (Amsterdam, 19 augustus 1880 – Sobibor, 23 juli 1943), zijn vrouw Roosje Duque (Amsterdam, 2 augustus 1891 – Sobibor, 16 juli 1943) en hun dochters Judith (Amsterdam, 8 mei 1929 – Sobibor, 16 juli 1943) en Marianna (Amsterdam, 28 april 1908 – Amsterdam, 7 maart 1984) woonden op dit adres vanaf juli 1941. Tot die tijd woonden ze op de Nieuwe Prinsengracht 46-2.
bron:
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/404383/elandsgracht-106-schafthuis-ca-1924 (geraadpleegd 20 juli 2017)
www.joodsmonument.nl, lemmata familie Moffie (geraadpleegd 20 juli 2017)
stadsarchief Amsterdam, bevolkingsregister 1874 – 1893 (Moffie)
www.maxvandam.info, lemma Rebekka de Vries (geraadpleegd 20 juli 2017)
“Familiebericht”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 10-11-1899. Geraadpleegd op Delpher op 20-07-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874218:mpeg21:a0034
“Advertentie Melhado”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 02-02-1906. Geraadpleegd op Delpher op 20-07-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871823:mpeg21:a0012
“Joden in de Nederlandse Kleinkunst”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 19-12-1952. Geraadpleegd op Delpher op 20-07-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873866:mpeg21:a0060
Tamarah Benima, Kippesoep was ondenkbaar zonder saffraan, Joods leven in Nederland voor 1940 (Den Haag 1983) 94-95 (pakhuizen)
stadsarchief Amsterdam, woningkaart Elandsgracht 111 (staat onder 11, onderhuis), 106, 142.
algemene informatie via Wikipedia.
Duifje Moffie, aanvulling M van Cleef met dank aan René Bennekers
Maison Rie, Het Joodsche weekblad. Geraadpleegd op Delpher op 02-07-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020995005:00001.
Charlotte Reinhaus, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 666.
Charlotte Reinhaus, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130356721 (Charlotte S POLLACK REINHAUS).
Charlotte Reinhaus, email Jack Klaber 2 en 3 juli 2023.
Robert Leonard Pollack, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130356734 (Robert L POLLACK).
illustratie:
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/404383/elandsgracht-106-schafthuis-ca-1924
“Familiebericht”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 10-11-1899. Geraadpleegd op Delpher op 20-07-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874218:mpeg21:a0034
“Advertentie Melhado”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 02-02-1906. Geraadpleegd op Delpher op 20-07-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871823:mpeg21:a0012
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Elandsgracht 67-89 (ged.) (v.l.n.r.) No. 71-77 is het ‘Fort van Sjakoo’, dat in 1885 is afgebroken. In 1891 is de Elandsgracht gedempt. 1880. OSIM00001003404.
gepubliceerd:
20 juli 2017
laatst bijgewerkt:
2 juli 2023