In de jaren dertig werd de buurt rond de Beethovenstraat een enclave voor Duits-Joodse vluchtelingen. Na de verkiezing van de NSDAP van Hitler verlieten veel Joden nazi-Duitsland en vestigden zich onder andere in deze buurt. Dat is de achtergrond van het verhaal over een koffer met foto’s en schilderijen die rond 2016 op zolder van Beethovenstraat 50 door de zwager van Charlaine Scholten werd gevonden.
De koffer woog zo’n 30 kilogram en toen Charlaine de messingen sloten opende, ontvouwde zich een geschiedenis die terugging tot 1920. Haar zwager kwam de koffer tegen toen hij het appartement op de Beethovenstraat renoveerde in 2009 maar deed er toen niet veel mee. ‘De koffer was verborgen in een meterkast achter een oude stoel en wat lompen’, legde Charlaine in 2016 uit. ‘Het was duidelijk dat het niet de bedoeling was dat de koffer gevonden zou worden’, vertelde ze. ‘Het was een oude leren koffer, heel zwaar, en toen we de koffer openden was de inhoud in een perfecte conditie. De baas van de zwager zou de koffer weg gaan gooien, dus we namen hem mee. Sinds die tijd ligt de koffer op zolder’.
Er gingen zes jaar overheen voor de koffer weer geopend werd. Er zat een stapel Duitse kranten in, wat prentbriefkaarten en het meest intrigerend was een verzameling foto’s, schetsen en olieschilderijen.
Daartussen waren verschillende zelfportretten van een vrouw met zwart haar, geprononceerde jukbeenderen en doordringende ogen. Op de prentbriefkaarten stond de naam van de artieste, Emmy Porges, en een verwante Georg Porges. De volgende aanwijzing waren exemplaren van de Schweizer Illustrierter Zeitung, een geïllustreerd weekblad dat werd uitgegeven van 1933 tot 1940.
Charlaine kende de verhalen over de Tweede Wereldoorlog van haar grootmoeder die in een dorp woonde net buiten Amsterdam. ‘Mannen die werden opgeroepen voor de Arbeitseinsatz kwamen naar het dorp om onder te duiken, Amsterdammers kwamen naar het dorp voor voedsel en melk’. Nu had Charlaine een mysterie dat uitgezocht moest gaan worden.
De buurt rond de Beethovenstraat werd tijdens de bezetting een van de gebieden waar de nazi’s flink huishielden. De tramhalte op de Beethovenstraat werd gebruikt om de Joodse buurtgenoten te vervoeren naar de Hollandsche Schouwburg of direct naar een van de stations van de trein. Het leek er op dat moment op dat Emmy Porges Amsterdam in de haast had verlaten toen de invasie plaats vond en wellicht de koffer had verstopt, in de hoop deze op te halen na de oorlog. Maar hoewel dit voor de hand lag, bleek dit niet te kloppen toen het verhaal met archiefstukken gereconstrueerd kon worden.
Charlaine schakelde haar moeder Tineke in, die handig is met archieven. Amsterdam heeft de woningkaarten in het Stadsarchief, maar er was geen familie Porges te vinden op Beethovenstraat 48 of 50. De zoektocht werd uitgebreid naar Hamburg en daar bleek een Alice Porges in de jaren dertig gewoond te hebben.
Gelijktijdig was Haydee Fabian uit Buenos Aires met haar stamboom bezig. Ze wist dat haar familie verspreid was over de gehele wereld, met name in Noord- en Zuid Amerika en Nieuw Zeeland en ze kwam in contact met een neef die in Florida woonde, Frank Meier (Hamburg, 19 maart 1923 – Kenosha, Wisconsin, 4 juli 1995). Alice Porges (1896 – 1983) was zijn moeder, dochter van Georg Porges (Galesburg, Knox County, Illinois, 28 mei 1860 – Hamburg, 2 februari 1942) en Helene Tuch (Hamburg, 15 september 1867 – Hamburg, 3 november 1932). Alice had zes zusters, een ervan was Emmy.
Frank vluchtte in 1932 met zijn ouders naar Amsterdam waar ze op de Albrecht Dürerstraat gingen wonen. Deze straat is vlakbij de Beethovenstraat. De meeste zusters van zijn moeder bleven in Duitsland en werden uiteindelijk naar de kampen gedeporteerd. ‘Veel Joden dachten in het begin van de jaren dertig dat het wel los zou lopen. Veel dachten niet dat het zo erg zou worden als het werd’, vertelde Frank in 2016. Toen de nazi’s Nederland op 10 mei 1940 binnenvielen pakte Alice onmiddellijk hun boeltje en via IJmuiden lukte het om op een boot te komen en Nederland te verlaten.
Maar Emmy Porges is nooit gevlucht. Toen de oorlog begon was ze al overleden. Volgens Frank overleed ze halverwege de jaren dertig, toen ze in Berlijn woonde. De koffer met herinneringen leek verloren in de tijd. Het gezin van Alice was druk met een nieuw leven op te bouwen in Canada en hoe de koffer van de Albrecht Dürerstraat in een meterkast in de Beethovenstraat terecht kwam is eveneens niet bekend.
Toen het duidelijk werd wie de familie van Emmy was, wilde Charlaine de koffer teruggeven aan de familie. Ze kwam in contact met de dochter van Frank, Vivian, die haar hele leven stewardess was geweest en net met pensioen was gegaan. Vivian kwam naar Amsterdam en op de avond van de aankomst kwam Charlaine naar het hotel. Vivian nam de koffer mee, en om de zware koffer door de douane te krijgen was niet eenvoudig. Vivian moest er het hele verhaal vertellen, maar het lukte. Ze bracht de koffer uiteindelijk naar haar vader.
Hoe de schilderijen van Emmy Porges in de koffer kwamen blijft een mysterie. Ook de kranten waren van na haar overlijden. Sommige stukjes van de puzzel blijven onduidelijk.
Wat wel duidelijk werd kwam een paar maanden later. Haydee Fabian had contact met de Nieuwe Synagoge in Berlijn en in hun archieven was te lezen dat Emmy Porges op 21 februari 1929 in Berlijn overleden was, vroeger dan Frank vermoedde. Haar laatste adres in Berlijn was de Rocherstrasse 16 in Berlijn-Charlottenburg, middenin het artistieke leven van Berlijn van de jaren twintig.
Sommige stukjes van de puzzel ontbreken, maar dankzij het werk van Charlaine is een stuk van de geschiedenis van de familie Porges teruggevonden, evenals tekeningen en schilderen van Emmy Porges.
bron:
A suitcase full of secrets found in Amsterdam’s Jewish Quarter after 70 years, www.dutchnews.nl, May 2, 2016.
met dank aan T. Krüse en C. Scholten.
illustraties:
met dank aan T. Krüse en C. Scholten.
gepubliceerd:
20 maart 2025
laatst bijgewerkt:
21 maart 2025