De eerste Joodse vestiging in Edam dateert uit 1641, Samuel Abrahamsz krijgt toestemming om zich er te vestigen maar hij bleef er maar kort. Pas in 1722 kreeg opnieuw een Jood er het recht om zich er te vestigen. Het aantal Joodse inwoners van Edam bleef in eerste instantie beperkt maar vanaf het einde van de achttiende eeuw groeide deze gemeenschap.
In de eerste periode werden er sjoeldiensten gehouden in verschillende woonhuizen. Uiteindelijk werd in augustus 1791 een achtervertrek van een woonhuis aan het Noorderachterom omgebouwd tot synagoge. In 1793 werd de Joodse begraafplaats ingericht aan de rand van de stad, bij de voormalige Oosterpoort aan het Oorgat. Deze begraafplaats is er nog en er zijn nog 14 grafstenen te zien.
De Joodse gemeente van Edam was in 1821 zo groot dat de synagoge werd erkend als ringsynagoge. Aan de Grote Kerkstraat waren in 1845 zowel een Mikwe (ritueel bad) als een schoollokaal gevestigd. Het Mikwe werd in 1976 bij opgravingen teruggevonden. Het Joodse schooltje bestond tot 1880 en de Edammer kille (Joodse gemeente) kende in deze tijd een armbestuur.
Afname en oorlog
Door de economisch aanzuigende werking van grotere plaatsen in de omgeving, met name Amsterdam, nam in de loop van de negentiende eeuw het aantal Joodse inwoners af. In 1886 werd de Joodse gemeente ontbonden en gevoegd bij die van Monnickendam, en de synagoge werd verkocht. Op de Joodse begraafplaats werd op 2 mei 2002 een gedenksteen onthuld met de namen van de Joodse oorlogsslachtoffers uit Edam.
Stoomdienst Purmerend (via Edam)
Door rond 1870 te adverteren in het Nieuw Israëlietisch Weekblad richtte deze stoomdienst zich mede op de Joodse clientèle.
Mozes Abraham Koekoek
Mozes Abraham Koekoek was rabbijn en zijn standplaats was onder andere Edam. Bij zijn overlijden in 1896 verscheen er in het Nieuw Israëlietisch Weekblad een in memoriam.
Philip Frenkel
Journalist Philip Frenkel (Waddinxveen, 14 november 1835) vierde zijn 40-jarig jubileum in Deventer. Na zijn pensionering ging hij in Edam wonen waar hij in 1902 op 66-jarige leeftijd zijn oude beroep weer oppakte. Hij werkte bij kranten als het Handelsblad, de Nieuwe Rotterdamsche Courant, het Nieuws van de Dag en Het Vaderland en overleed in Edam op 31 december 1913. Philip was gehuwd met Henriëtte Wolff (Arnhem, 1825) en zij kregen drie kinderen; Sallie Philip (Wijhe, 1862), Meijer (Wijhe, 1866 – Deventer, 20 januari 1870) en Theodore (Wijhe, 1870 – Deventer, 18 november 1870).
bron:
“Advertentie stoomdienst”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 07-05-1869. Geraadpleegd op Delpher op 14-07-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873098:mpeg21:a0022
www.jck.nl, lemma Edam
“MOZES ABRAHAM KOEKOEK”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 03-07-1896. Geraadpleegd op Delpher op 14-07-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010900207:mpeg21:a0018
“P. Frenkel”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-02-1902. Geraadpleegd op Delpher op 14-07-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874139:mpeg21:a0030
illustratie:
begraafplaats en monument © joodsamsterdam; 4 september 2022
gepubliceerd:
11 juni 2019
laatst bijgewerkt:
4 september 2022