Eldert Johannes van Det (Amsterdam, 23 juli 1863 – Amsterdam, 3 maart 1948) was een vooraanstaand socialist en vakbondsman en mede op zijn initiatief werd in 1928 de A.B. Davidsschool opgericht, een nijverheidsschool voor Joodse jongens. Beter onderwijs moest hen een betere toekomst bieden. Deze school was niet religieus getint maar respecteerde de vrije zaterdag en de Joodse feestdagen wel. Het was een jongensschool, maar veel ouders meldden ook hun dochter aan omdat ze ook dat soort onderwijs voor hun kind wilden. Daarom werd in 1933 ook een meisjes-nijverheidsschool opgericht, de E. J. van Detschool. De E. J. van Detschool was gevestigd op het Hortusplantsoen 1 en werd op 7 maart 1933 geopend door de minister van onderwijs, Mr. J. Terpstra en wethouder E. Boekman voerde het woord.
De school werd naar Van Det vernoemd omdat hij zijn hele leven wijdde aan de bevordering van het onderwijs en de vakopleiding. Hij werkte eerst vele jaren in het openbaar onderwijs, daarna was Van Det directeur van het gemeentelijke bureau voor beroepskeuze en bestuurder van tal van instellingen. Verder was hij vicevoorzitter van het schoolbestuur.
De E. J. van Detschool had als doelgroep meisjes van twaalf tot veertien jaar en voorzag in huishoudelijk onderricht en eenvoudige beroepsopleidingen. De opleiding duurde twee jaar. Veertien jaar sloot aan bij de wetgeving van die tijd, kinderen onder die leeftijd mochten geen arbeid verrichten in dienst van werkgevers.
Vanaf 1930 was er al een meisjesklas gevestigd – toen onder de paraplu van de A. B. Davidsschool in deze voormalige openbare lagere school, de ‘Nieuwe Heerengrachtschool / Heimansschool / Hugo de Vriesschool’. Maar er was meer animo voor dit onderwijs dan een klas en na een grote verbouwing kon de meisjesschool worden geopend. Ook deze school had een neutraal karakter en was niet confessioneel. Het grootste deel van de leerlingen was Joods, de school was op de sjabbat en de Joodse feestdagen gesloten. Het leerplan voorzag in algemeen vormend onderwijs, een opleiding in de huishoudelijke, beroepen en een opleiding in de wollen- of linnenconfectie. Tijdens de opening zaten er 162 leerlingen op de school, er was plaats voor 220 meisjes. Mejuffrouw Suze de Vries was de directrice tijdens de opening, zij overleefde de bezetting en bleef directrice totdat de school gesloten moest worden tijdens de oorlog.
| Suze de Vries De directrice was Susanna de Vries (Amsterdam, 22 december 1883 – Barneveld, 27 februari 1969). Ze woonde vanaf juli 1941 op het Frederiksplein 40 en had een Sperre vanwege haar functie. Susanna werd begraven op de Joodse begraafplaats in Muiderberg. |
Bij de opening in 1933 waren tal van hoogwaardigheidsbekleders aanwezig, waaronder Eduard (Eliazer) Polak (Amsterdam, 14 juni 1880 – Amsterdam, 9 februari 1962), wethouder van financiën, en S. R. (Monnie) de Miranda (Amsterdam, 21 maart 1875 – Amersfoort, 3 november 1942), wethouder van Publieke Werken. Ook wethouder Emanuel Boekman (Amsterdam, 15 augustus 1889 – Amsterdam, 15 mei 1940) was aanwezig en, uiteraard, was Eldert van Det aanwezig, vergezeld door zijn familie. De voorzitter van het bestuur was M. B. (Mozes Barend Benjamin) Nijkerk (Amsterdam, 16 juli 1877 – Amsterdam, 10 maart 1941) en hij heette een ieder welkom en begroette in het bijzonder de Minister van Onderwijs, Mr. Terpstra. Nijkerk benadrukte in zijn openingsspeech hoe belangrijk het was dat in dit stadsdeel nijverheidsscholen bestonden en dat de Van Detschool en de Davidsschool bijzonder belangrijk waren. De meisjesschool was natuurlijk al eerder, onder de paraplu van de Davidsschool, begonnen. Dat de school in een grote behoefte voorzag bleek wel uit het aantal meisjes dat er leerde, op 1 januari 1932 waren het er 68, op 31 december 1932 141. Op 31 december 1934 was het aantal al gegroeid tot 203.
Tentoonstelling
Zaterdagavond 26 januari en zondag 27 januari 1935 werd er een tentoonstelling georganiseerd met werk van de leerlingen van de school. Het werd een groot succes. Op de twee dagen werden er 700 bezoekers geteld die konden genieten van de vele verschillende vakken die op de Van Detschool werden onderwezen. Ook ten tijde van het eerste lustrum, in maart 1938, werd er een tentoonstelling gehouden met werk van de leerlingen.
Het gebouw was op het Hortusplantsoen was al langer in gebruik als school, zo werkte van 1899 tot 1905 Theo Thijssen er als onderwijzer. De gebouwen zijn van 1896.
De Van Detschool werd in de oorlog van oktober 1941 tot september 1943 aangewezen als Joodse school. Alleen Joodse kinderen hadden toegang (zij mochten niet meer naar niet-Joodse scholen, en alleen Joodse leerkrachten mochten hier lesgeven. Vandaag dat, toen de maatregel werd afgekondigd, er gezocht werd naar twee leraressen voor de naaldvakken, een lerares voor algemeen vormend onderwijs en een lerares tekenen. De opvolger van de Van Detschool bestaat nog, het is nu een pedologisch instituut en is gevestigd aan het IJsbaanpad.
Gedenksteen
Al in juni 1948 werd in de school een gedenksteen onthuld ter herinnering aan de vermoorde leerlingen en leerkrachten. Het initiatief voor de steen kwam van de dames Dessing en De Vries (Suze?).
Herinnering
Betty van Essen-Kok woont in Israël en zat op de Van Detschool. Zij schrijft over een paar leerlingen uit haar klas:
“Dora Leger zat bij mij in de klas op de Joodse Huishoudschool in het Hortus plantsoen, de Van Detschool. Zij was uit een vroom Joodse familie en in die tijd woonde zij op de Rechtboomsloot en vaak liepen wij samen die kant op omdat ik aan de overkant van het IJ woonde. Zij was heel geestig en kon dingen zeggen zoals, als je ’t in de krant glooft lees je het niet. Ook zaten in mijn klas, Fietje Komkommer uit de Den Texstraat en Chellie Parijs. Een heel beeldig lief rustig meisje die in de buurt van de Tolstraat woonde waar toen een diamantslijperij was. Ook een Stella Gazan die net als ik in Noord woonde.
Verder herinner ik me dat ik de Den Texstraat, waar Fietje woonde, zo deftig vond. “
Fietje (Sophia) Komkommer woonde op de Den Texstraat 51hs. Zij werd in Amsterdam op 6 september 1924 geboren en in Auschwitz vermoord op 31 juli 1944, 19 jaar oud.
Het verhaal over het gezin Leger is eveneens achterhaald.
bron:
diverse bronnen, aangevuld met:
STADSNIEUWS „A.B. Davids”-school heeft een zusje De „E.J van Det”-school aan het Hortusplantsoen Dinsdag de opening In den naam leeft de herinnering aan Van Det’s arbeid voort Een prachtig stuk werk!. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 04-03-1933, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 18-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011117342:mpeg21:p009.
Opening, Verwelkoming. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij”. Amsterdam, 07-03-1933, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011117345:mpeg21:p009.
Aantal kinderen, LAGERE NIJVERHEIDSSCHOLEN.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 25-05-1933, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010663243:mpeg21:p008.
DE „E.J. VAN DET-SCHOOL” IN GEBRUIK GENOMEN. VATEN WASSCHEN in de keuken van de Nijverheidsschool voor meisjes aan het Hortusplantsoen te Amsterdam, die officieel in gebruik genomen werd.. “De Sumatra post”. Medan, 19-05-1933, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010970793:mpeg21:p012.
203 leerlingen, STADSNIEUWS.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 17-05-1934, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000581064:mpeg21:p00011.
Tentoonstelling,”Het volk”. Amsterdam, 25-01-1935, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000891021:mpeg21:p00005.
Tentoonstelling, Leerlingen der „E. J. van Detschool”. “Het volk”. Amsterdam, 28-01-1935, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000891023:mpeg21:p00009.
EERSTE LUSTRUM „E. J. VAN DETSCHOOL”. “De standaard”. Amsterdam, 23-03-1938. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001884069:mpeg21:p00007.
Advertentie leerkrachren. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 29-08-1941, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318170:mpeg21:p014.
Nieuwe Heerengrachtschool, Stadsarchief Amsterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 133.
Heimansschool / Hugo de Vriesschool, Stadsarchief Amsterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 133.
Gedenksteen, “Het Parool”. Amsterdam, 24-06-1948. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010830966:mpeg21:p001.
Gedenksteen, DINGEN VAN DE DAG. “De waarheid”. Amsterdam, 24-06-1948, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010851399:mpeg21:p002.
Suse de Vries, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130394694 (Susanna DE VRIES).
Susanna de Vries, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1220.
met dank aan Betty van Essen-Kok
Illustraties:
© joodsamsterdam.nl.
DE „E.J. VAN DET-SCHOOL” IN GEBRUIK GENOMEN. VATEN WASSCHEN in de keuken van de Nijverheidsschool voor meisjes aan het Hortusplantsoen te Amsterdam, die officieel in gebruik genomen werd.. “De Sumatra post”. Medan, 19-05-1933, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 21-03-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010970793:mpeg21:p012.
gepubliceerd:
27 april 2016
Laatst bijgewerkt op:
21 maart 2024