Op de Zwanenburgerstraat 10, in het midden van Joods Amsterdam, was in de negentiende eeuw de diamantslijperij van Alexander Daniels gevestigd.
Alexander Daniëls (Amsterdam, 18 juni 1832 – Antwerpen, 10 december 1911) stond bij de Burgerlijke Stand geregistreerd als koopman in tabak en pas later als directeur van een diamantslijperij. Hij was een zoon van de naamgever van de onderneming diamantslijper Abraham Eliazer Daniëls (Amsterdam, 18 mei 1801 – Amsterdam, 28 juli 1852) en Mirjam Hartogh. Alexander huwde in 1854 met Jeannette le Jeune (1832 – 1912) en hun kinderen waren Eliza Mirjam (Amsterdam, 14 juni 1855), Salomon Alexander (Amsterdam, 17 juni 1857), Rebecca (Amsterdam, 25 november 1860), Sophia (Amsterdam, 17 augustus 1863) en Alfred Alexander (Amsterdam, 16 februari 1865).
Goede doelen
Rond 1876 was Alexander voorzitter van Alliance Israelite Universelle, het Algemeen Israëlitisch Verbond. In een advertentie uit 1877 die over de verkoop van loten voor het Weldadigheidsfonds ging werd Jeannette genoemd als een boekverkoper. In 1883 werd Jeannette genoemd als medewerker bij de Maatschappij tot opvoeding van Weezen in het Huisgezin, Alex was in 1884 de penningmeester van deze organisatie.
In 1880 werd Alexander voor het eerst genoemd als de eigenaar van een diamantslijperij op dit adres. Er verscheen een advertentie in het Algemeen Handelsblad waarin Daniëls & Zoon vroegen om bekwame klovers.
Koninklijke bezoeken
De onderneming was van belang voor de stad. In 1881 werd het bedrijf bezocht door koningin Emma. Alex leidde haar rond en legde het proces rond de diamant uit. Er was ook een model van de Koh-I-Noor aanwezig, een bijzondere diamant die door de heer Voorzanger in deze fabriek was geslepen. In mei 1884 werd het bedrijf zelfs met een keizerlijk bezoek vereerd, toen de keizerin van Oostenrijk het bezocht. In juni 1885 was het de hertogin van Edinburgh die de fabriek bezocht. Het waren niet alleen de gekroonde hoofden van Europa die in de pers werden genoemd na hun bezoek, ook de beroemde actrice Sarah Bernardt bezocht de slijperij op 14 oktober 1888. De bezoeken gingen door. In 1889 was het de Sjah van Perzië, in 1890 prins Karadja, Turks gezant, in 1891 de kroonprins van Italië en in 1892 koningin Wilhelmina en koningin Emma.
Sluiting?
In maart 1894 verscheen er in het Dagblad van Zuid-Holland en ’s Gravenhage een bericht dat de fabriek van de heren A. E. Daniëls en Zoon firma Coster gesloten was. De diamantslijperij van Coster was op de Zwanenburgerstraat 12 gevestigd. Of deze bedrijven gefuseerd waren of samenwerkten wordt nog uitgezocht.
| Henri Polak vertelt, in het Weekblad van den A. N. D. B. herinneringen van 40 jaren hier o.a.: De toenmalige Shah van Perzië, Nasr-ed-Din, bezocht Amsterdam en hem werd de diamantslijperij Coster in de Zwanenburgerstraat, toen onder directie van nu wijlen den heer Alexander Daniels, getoond. Toen de vreemde vorst, na alles gezien te hebben, de fabriek verliet, kwam een der slijpers op den lieftalligen inval hem een bak water op het lijf te gooien en ging onmiddellijk tot uitvoering van het schoone denkbeeld over. De vloeistof kwam echter terecht op den burgemeester, die vlak achter den Shah liep. Deze laatste den plons hoorende, keek om, waarop de burgemeester hem zeer gevat zeide, dat het in Holland een oud gebruik was, een scheidenden bezoeker water na te werpen. De Shah vond dit een zonderlinge en voor bezoekers niet bepaald aangename, gewoonte, doch troostte zich met de gedachte, dat ook hier ’s lands wijs ’s lands eer was. |
De sluiting kwam volgens het bericht doordat Daniëls niet wilde overgaan tot het aanbrengen van kostbare maar noodzakelijke verbeteringen in de machinerieën. In oktober 1895 kwam Daniëls weer in de pers. Er was een staking uitgebroken onder de diamantwerkers en ondanks deze staking gingen bij Daniëls ’twee bazen en acht knechts aan den arbeid’. De fabriek werd door de politie bewaakt, maar ingrijpen bleek niet nodig. Om te voorkomen dat de werkenden werden lastig gevallen door de stakers werden ze van voedsel voorzien en bleven in de fabriek slapen. De krant Recht voor Allen, het orgaan van de Socialistische Bond, noemde de stakingsbrekers ‘onderkruipers’.
Na de onrust rond de stakingsgolf en de tijdelijke sluiting werd in 1896 de draad weer opgepakt en bezocht de nieuwe Sjah van Perzië de fabriek. Maar het zware weer was voor de onderneming nog niet voorbij. In 1896 lijkt er fraude te zijn gepleegd bij de onderneming door, volgens de kranten, Felix Daniëls, lid van de familie. Wie dit precies was is niet bekend, in ieder geval trof ‘zijn jongere broer Alex’ geen schuld en was Felix voortvluchtig. In november 1896 verscheen er een bericht dat de onderneming failliet was. In mei 1898 blijkt de fabriek een doorstart te hebben gemaakt; er vond een staking plaats.
In juli 1901 bezocht de kroonprins van Siam de Coster Steam Diamondfactory op de Zwanenburgerstraat 12, de voormalige diamantslijperij van de firma Daniëls.
Daniëls – Coster
Op Zwanenburgerstraat 10 was de diamantslijperij van Abraham Eliazer Daniëls (Amsterdam, 18 mei 1801 – Amsterdam, 28 juli 1852) en zijn zoon Alexander Daniëls (Amsterdam, 18 juni 1832 – Antwerpen, 10 december 1911) gevestigd en op nummer 12 was de diamantslijperij Coster gevestigd.
In 1850, dus voor het vertrek van ondernemer Martin Coster naar Parijs, nam Abraham Eliazer Daniëls de leiding van Coster over. In een bericht van 21 december 1871 in de Zutphense Courant was de heer Daniëls chef van de diamantslijperij van Coster. Dit was zoon Alexander. De familie Daniëls bleef sterk betrokken bij de onderneming waardoor het leek alsof deze buren één bedrijf vormen, wat wellicht de facto ook zo was. In 1910 verkocht de laatste erfgenaam, Willem (Guillame) Coster, de onderneming aan Felix Theodort Manus (Uden, 10 december 1865), echtgenoot van Sara van Embden (Amersfoort, 18 maart 1869) en in hetzelfde jaar verscheen er een bericht in Het Weekblad van den Algemeene Nederlanschen Diamantwerkersbond waarin te lezen was ‘Het is opmerkelijk te zien hoe de fabriek Coster (voorheen Daniëls) dagelijks en door honderdtallen vreemdelingen wordt bezocht.’ Het is aannemelijk dat voor 1910 de diamantslijperij van Daniëls was overgenomen door Coster, of andersom, maar dat ervoor gekozen was om de naam Coster te blijven voeren.
Trivia
Alexander was lid van de gemeenteraad van Amsterdam.
bron:
Daniëls, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 25-02-1876, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872314:mpeg21:p004.
Daniëls, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2336.
Daniëls – le Jeune, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 22-06-1877, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872383:mpeg21:p004.
Daniels diamantslijperij, VERVOLG DER NIEUWSTIJDINGEN.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 23-08-1878. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000217141:mpeg21:p003.
Daniëls & Zoon, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 05-02-1880, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010104312:mpeg21:p004.
Daniels bezoek koningin, BINNENLAND.. “Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant”. Zwolle, 07-05-1881. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000072123:mpeg21:p002.
Maatschappij tot opvoeding van weezen in het huisgezin.. “Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant”. Zwolle, 14-03-1883. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000062308:mpeg21:p003.
Keizerin Oostenrijk, VERVOLG DER NIEUWSTIJDINGEN.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 03-05-1884. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000208220:mpeg21:p003.
Daniëls penningmeester, Advertentie. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 21-10-1884, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010085056:mpeg21:p003.
Edinburgh, BINNENLAND.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 30-06-1885. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000211136:mpeg21:p002.
Sarah Bernardt, Binnenlandsch Nieuws.. “Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage”. ‘s-Gravenhage, 16-10-1888, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003584077:mpeg21:p00002.
Sjah, Laatste Berichten. Officiëele Berichten.. “Het vaderland”. ‘s-Gravenhage; ‘s-Gravenhage, 19-06-1889. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001411142:mpeg21:p00002.
prins Karadja, STADSBERICHTEN.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 09-12-1890, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010144572:mpeg21:p002.
De komst van den Kroonprins van Italië.. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 03-10-1891, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010140225:mpeg21:p006.
Het Bezoek der Koninginnen.. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 28-04-1892, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010140400:mpeg21:p010.
Sluiting, Binnenlandsch nieuws.. “Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage”. ‘s-Gravenhage, 10-03-1894, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003612126:mpeg21:p00002.
Staking, Diamantbewerkers.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 21-10-1895, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010161703:mpeg21:p002.
Binnenland.. “Recht voor allen”. Amsterdam, 23-10-1895. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMIISG05:000091976:mpeg21:p001.
Sjah, ASSEN, 7 Juli.. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 08-07-1896. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000103119:mpeg21:p002.
Alexander Daniëls, Stadsarchief Amsterdam, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 20.
Alexander Daniels. Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1853-1863, archiefnummer 5000, inventarisnummer 299.
Felix, Gemengd Nieuws.. “Opregte Steenwijker courant”. Steenwijk, 16-11-1896. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMGASL01:000370020:mpeg21:p00004.
Faillissementen. (Volgens het Paleis van Justitie.). “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 26-11-1896, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010991198:mpeg21:p004.
Staking, BINNENLAND.. “Provinciale Drentsche en Asser courant”. Assen, 21-05-1898. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000104211:mpeg21:p002.
Da Kroonprins van Siam.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 04-07-1901, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003520004:mpeg21:p00003.
S’ LANDS WIJS ‘S LANDS EER.. “Voorwaarts : sociaal-democratisch dagblad”. Rotterdam, 20-08-1923, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010210763:mpeg21:p008.
Met Jan van Zutphen op Zonnestraal. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 10-11-1956. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000038193:mpeg21:p010.
Abraham Eliazer Daniëls, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1851-1853, archiefnummer 5000, inventarisnummer 296, blad pagina 970.
illustratie:
Daniëls & Zoon, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 05-02-1880, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010104312:mpeg21:p004.
Edinburgh, BINNENLAND.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 30-06-1885. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000211136:mpeg21:p002.
Met Jan van Zutphen op Zonnestraal. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 10-11-1956. Geraadpleegd op Delpher op 08-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000038193:mpeg21:p010.
gepubliceerd:
8 juni 2023
laatst bijgewerkt:
8 juni 2023