De Portugese Joden stonden al bij hun vestiging in Amsterdam bekend om hun goede handelscontacten. Deze contacten hadden ze ook in gebieden waar diamant gevonden werd. Dat gecombineerd met het feit dat er voor de diamantslijperij geen gilde bestond maakte het voor de Joodse bevolking mogelijk om in deze industrie te gaan werken. De eerste aanzet tot deze ontwikkeling van de diamantindustrie in Nederland kwam toen de Braziliaanse mijnen in 1728 werden ontdekt. De kwaliteit van deze stenen was echter niet zo hoog, maar Portugese zeelieden voerden ook beter stenen uit India aan. Eerder al, in 1476, was het polijsten van de diamant uitgevonden door de Brugse goudsmid Lodewijk van Berquem. Lodewijk vestigde zich in Amsterdam en hielp door zijn kennis met de ontwikkeling van deze industrietak. In eerste instantie werd deze bedrijfstak als huisnijverheid uitgevoerd, en dat gebeurt al in 1615 door Sefardische diamantslijpers. De slijpmolens werd meestal aangedreven door de vrouw of een knecht.
De eerste grotere slijperijen (in de “Kaapse tijd”) kwamen aan de Nieuwe Achtergracht. De molens werden aangedreven door paarden. Na 1850 werden deze geleidelijk vervangen door stoommachines. In de Kaapse Tijd (1870 – 1873) was er zo’n grote toevloed aan ruwe diamant dat de schaal van de huisnijverheid niet meer kon voldoen aan de vraag en de diamanten werden voortaan binnen diamantslijperijen verwerkt. Tot die tijd was de diamant een voornamelijk Joodse bedrijfstak, maar de vraag werd zo groot dat ook christelijke bedrijven opkwamen. In Amsterdam waren er zo’n 9000 mensen werkzaam in deze industrie.
Rond 1910 begon de klad erin te komen, onder meer door de concurrentie van Antwerpen. Rond Antwerpen kwam de huisnijverheid in de diamant weer op en daar werd tegen zeer lage lonen geproduceerd. De Eerste Wereldoorlog, waar België wel bij werd betrokken, zorgde tijdelijk voor een opleving van de Amsterdamse industrie omdat de productie in België moeilijk werd. De crisis in de jaren twintig en dertig jaren werd de nekslag voor deze bedrijfstak in Amsterdam. In 1935 werkten er nog maar 3000 mensen in deze industrie.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er een opleving. De nazi’s konden de diamant goed gebruiken vanwege de waardevastheid en verhandelbaarheid. In juli 1942 dreigden de Joodse diamantwerkers gedeporteerd te worden en daarmee zou deze industrie geliquideerd zijn. De Duitsers zagen dit in en men selecteerde 500 diamantwerkers en 300 handelaren die “bis auf Weiteres” een sper kregen en daarom voorlopig van deportatie waren vrijgesteld. Dat bleven zij tot januari 1943. Toen werd een deel gedeporteerd en zij werden in september 1943 gevolgd door het grootste deel van de achterblijvers in Amsterdam. Na de oorlog was de Amsterdamse diamantindustrie in grootte slechts een fractie van wat het ooit was.
Functies binnen de diamant
Klover: Klooft de ruwe diamant in de gewenste ruwe vorm en probeert zo groot mogelijke stukken eruit te krijgen waarbij rekening gehouden moet worden met insluitingen e.d.,
Zager: Zaagt pure diamantkristallen (octaeder) in 2 piramides,
Snijders: Roosjessnijders en Briljantsnijders zorgen voor de eerste bewerking van de piramides; het rond maken hiervan. Vaak uitgevoerd door vrouwen.
Slijpers: Slijpersbazen en -knechten zorgen voor het slijpen van de steen.
Versteller: Vroeger werden diamanten in een loden dop geslepen. Verstellers plaatsten de diamanten in deze doppen en verstelde de diamant in de gewenste hoeken,
Schijvenschuurder: schuurden de gietijzeren schijven, waarop diamant geslepen werd.
In de jaren dertig van de vorige eeuw werden de loden doppen vervangen door mechanische doppen. De slijpers gingen toen zelf hun diamanten in de dop zetten en verstellen. Het vak van versteller stierf toen dus uit.
Diamantslijperijen alfabetisch op naam hieronder, en de weergave op de kaart van Amsterdam via deze link.
| naam | adres | eigenaar / directeur |
geopend | vergroot | aantal molens | bron | link |
| De Amsterdamse Diamantslijperij | Nieuwe Lijnbaansgracht | ||||||
| Diamant Industrie A van Moppes & Zn | Albert Cuypstraat 2-6 | link | |||||
| Diamantroosjes fabriek Lamon | Plantage Parklaan 25 | ||||||
| Diamantslijperij Maatschappij | kantoor Weesperplein 4 (1977) (Nieuwe Achtergracht 170-172) |
15 april 1845 | 436 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | |||
| Diamantslijperij | Fagelstraat 96 – 102 | ||||||
| Diamantslijperij | Hemonystraat 26 | C. H. Mann |
De Tijd, 20 juli 1901
|
||||
| Diamantslijperij | Plantage Middenlaan 14-16a | Nieuws van den Dag, 23 september 1892 | |||||
| Diamantslijperij | Nieuwe Vaart | A Th Liscaljet | april 1893 | 90 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Adolph | Daniel Stalpertstraat | Weduwe M. Sanders | 1878 | 1887 | 114 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|
| Diamantslijperij Alberding | Kromme Palmstraat 15 | Z. Alberding | 31 oktober 1887 | 1891 | 50 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|
| Diamantslijperij Altes | Kadijk | W. E. Altes | 20 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||
| Diamantslijperij Asscher | Tolstraat 127 – 129 | ||||||
| Diamantslijperij Aukes | Anjeliersstraat 200 | 25 februari 1889 | 68 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||
| Diamantslijperij Beek Millendona | Valkenburgerstraat | ||||||
| Diamantslijperij J. M. Wolff Beffie | Verversstraat 15 |
J. M. Beffie |
1883 |
Daniel M. Metz, Diamantgracht (Zwolle 2022) 45
|
|||
| Diamantslijperij J. M. Wolff Beffie | Verversstraat 16-18 | J. M. Beffie | 1884 | 44 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Belser | Looiersdwarsstraat 40 | gebroeders Belser | 14 februari 1887 | 139 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Berekey | Overtoom 8 | Berekey | 10 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||
| Diamantslijperij Boas | Nieuwe Keizersgracht 16 | ||||||
| Diamantslijperij Gebroeders Boas | Nieuwe Uilenburgerstraat 173-175 | Israel, Hartog en Marcus Boas | 29 juni 1879 | 1887 | 486 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | |
| Diamantslijperij Boas | Rechtboomsloot hoek Brandewijnsteeg |
S. W. Boas (S. J. Boas) | 27 oktober 1889 | 86 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Bottenheim | Nieuwe Lijnbaansgracht (Valckeniersstraat) |
februari 1873 | 369 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||
| Diamantslijperij Cardozo, Plas en Neeter | Rechtboomsloot 14 |
|
|||||
| Diamantslijperij Catharina | Elandstraat | F. Anderheggen | 1888 | 56 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Cohen & Wolder | Rapenburgerstraat 42 (38) |
Cohen en Wolder | 20 april 1884 | 80 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | ||
| Diamantslijperij Concentratie II (Duim & Dresden) |
Karel du Jardinstraat 65 |
|
|||||
| Diamantslijperij Coster |
Zwanenburgerstraat 12 |
||||||
| Diamantslijperij Couverien | Plantage Muidergracht | ||||||
| Diamantslijperij D. de Citroen | Jodenbreestraat | ||||||
| Diamantslijperij Daniëls | Zwanenburgerstraat 10 |
Alex E. Daniels en zoon
|
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
link | |||
| Diamantslijperij De 3 Fonteijne | Lijnbaansgracht 190 | P. Obermann | 1887 | 100 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij De Bloem | Bloemstraat 125 | H. Kranius | november 1887 | 120 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij De Boers | Lijnbaansgracht 15 | ||||||
| Diamantslijperij De Drie Hoeden | Rozengracht 212 | A. Th. Liscaljet | 3 januari 1882 | 28 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij De Eendracht | Nieuwe Achtergracht 104 |
Isaac Coëlho, Nachman Simon Delden, Benjamin Coëlho en Samuel Daniel Coëlho | oktober 1887 | 167 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | link | |
| Diamantslijperij De Harmonie | Zwanenburgerstraat 37 | . Sloog | 15 april 1884, wordt al genoemd in 1834 (Algemeen Handelsblad, 23 september 1834) | 94 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij De Overtoom | Vondelkade | J. Eweg | 11 april 1888 | 216 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij De Palmboom | Middenweg 78-80 |
L. Kok | 15 juli 1889 | 1894 | 77 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|
| Diamantslijperij De Solla | Swammerdamstraat 3 |
De Tijd, 28 juli 1888
|
|||||
| Diamantslijperij De Transvaal | Lange Bleekerspad 78 |
V. Disselkoen | januari 1876 | 1895 | 96 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|
| Diamantslijperij De Vries & Gokkes |
Rapenburgerstraat 44 |
wel opgericht, niet van de grond gekomen.
|
link | ||||
| Diamantslijperij De Vries en Zoon | Focke Simonsstraat | S. M. de Vries | 20 juli 1884 | 227 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij De Vrijheid | Govert Flinckstraat | M. L. Bierman | 16 juli 1874 | 1884 | 178 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|
| Diamantslijperij De Weduwe Swaab | Valkenburgerstraat 5 |
M. Swaab | april 1879 | 115 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Delden | Haarlemmerweg | A.. Delden en Comp | 1887 | 60 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Delmonte & Mok | Rapenburgerstraat 44 | ||||||
| Diamantslijperij Derfeu | Egelantiersgracht 167 | ||||||
| Diamantslijperij Dilemma | Kuypersstraat | J. W. Laghuwitz | 1891 | 1892 | 61 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|
| Diamantslijperij Drukker | Diamantslijperij Drukker was rond 1960 gevestigd aan de Ringdijk | ||||||
| Diamantslijperij Eduard van Dam | Ruyschdaelstraat 49 – 55 | ||||||
| Diamantslijperij Egerdink & Co | Nieuwe Vaart | ||||||
| Diamantslijperij Elisa | Anjeliersstraat 226 – 228 | Algemeen Handelsblad, 3 juli 1900, Aanbestedingen | |||||
| Diamantslijperij Embden & Zn | Govert Flinckstraat 41 | ||||||
| Diamantslijperij Eweg | Vondelkade |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||||
| Diamantslijperij Flora | Gerard Doustraat (Gerard Douplein 24) |
Ph. Jacobs | 23 December 1887 | 80 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Gomperts | Valkenburgerstraat 100 |
Mozes Gomperts
|
Nederlandse Staatscourant, 3 maart 1879
|
||||
| Diamantslijperij Goudeket | Uilenburgerstraat | Goudeket |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||||
| Diamantslijperij Greeter | Konijenstraat 9-1 | L. C. Greeter | 20 mei 1882 | 60 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantfabriek Van Groeningen & Co. |
Quellijnstraat |
H. de Jong, M. J. Kosterstraat 15 (contactadres) |
ca 1910 |
Weekblad ANDB 9 september 1910, 28 oktober 1910.
|
|||
| Diamantslijperij Hekster & Co | Jodenhouttuinen 33 |
Simon Hekster | 1882 | 146 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Hekster & Schenkkan | Jodenhouttuinen 33-37 | Simon Aron Hekster en Samuel Schenkkan | 1887 (officieel 1888) | in 1887 vergroot tot 138 molens | 35 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | |
| Diamantslijperij Hennevels | Elandstraat | ||||||
| Diamantslijperij De Hortus |
Hortusplantsoen 9-11 |
gesloten voor 1925 | |||||
| Diamantslijperij Jaakke | Middenweg | J. E. Jaakke | april 1895 | 25 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Jacobs & David | Nieuwe Weteringstraat 89-93 (Bellamystraat 89-93) |
Jacobs en David | 1862 | 160 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Jeanette | Dijkstraat 36-38 | Minnikenhof | 1872 | 1882 | 90 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
link |
| Diamantslijperij Johanna |
Fokke Simonszstraat 72 |
S. M. de Vries |
1884 |
Daniel M. Metz, Diamantgracht (Zwolle 2022) 45
|
|||
| Diamantslijperij Kampfraath | Albert Cuypstraat 2-6 | J. C. G. Kampfraath | februari 1889 | 1893 | 280 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | |
| Diamantslijperij Koningin Sophia | Valkenburgerstraat 151 |
F. J. N. von Glahn / Van Beek Helledoren Haages |
19 november 1878 | 1886 – 1889 | 282 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
link |
| Diamantslijperij Konz | Nieuwe Weteringstraat 113-115 (Bellamystraat 113-115) |
J. Konz | 1884 | 39 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Kratzerstein | Looiersgracht | ||||||
| Diamantslijperij Krever | Rapenburg 99 (achter) | S. D. Krever |
Algemeen Handelsblad, 2 september 1886
|
||||
| Diamantslijperij M. E. Coster | Amstel 3 – 19 | ||||||
| Diamantslijperij M. E. Coster | Zwanenburgerstraat 12 |
M. E. Coster | 1856 |
Algemeen Handelsblad, 21 mei 1856
|
|||
| Diamantslijperij Maatschappij | Amstel 51 | ||||||
| Diamantslijperij Maatschappij | Nieuwe Achtergracht 168-170 | ||||||
| Diamantslijperij Maijkels | Weesperstraat 83 | M. I. Maijkels |
Nieuws van den Dag, 14 maart 1883
|
||||
| Diamantslijperij Mersie Bruin | Middenweg 78-80 | ||||||
| Diamantslijperij Metz & Citroen | Rapenburgerstraat 53 – 61 | Jac. S. Metz | 11 september 1881 | 168 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
link | |
| Diamantslijperij Mok & Soester | Jodenhouttuinen 55-57 | ||||||
| Diamantslijperij Prins Hendrik |
Nieuwe Vaart 10, achter Hoogte Kadijk 21 |
S. Blitz Azn. | 17 februari 1884 (op gevel 1883) | 50 | Algemeen Handelsblad 20 februari 1884 | link | |
| Diamantslijperij Prinses Maria (Marie) |
Jodenhouttuinen 55-57 |
Stuten en Masseling
|
62 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||
| Diamantslijperij weduwe D. J. Ricardo | Commelinstraat 96 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||||
| Diamantslijperij Riecker & H P van der Velde | Middenweg | ||||||
| Diamantslijperij Rooselaar | 1e Oosterparkstraat | ||||||
| Diamantslijperij Roulina | Rozengracht | H. Roulina | 1882 | 157 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Rozelaar |
1e Oosterparkstraat 112 |
|
|||||
| Diamantslijperij Rudelsheim | Valkenburgerstraat 72 (100) |
gebroeders Rudelsheim | 4 april 1887 | 160 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Samuel Gassan | Zwanenburgerstraat 12 | ||||||
| Diamantslijperij Schutte | Gerard Doustraat | ||||||
| Diamantslijperij Simonis | Hortusplantsoen | Simonis | 1882 | 57 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Sjouwerman | Nieuwe Vaart 21 | ||||||
| Diamantslijperij Smit | Leidsegracht 262 | ||||||
| Diamantslijperij Soep & Co | Nieuwe Achtergracht 17-23 | link | |||||
| Diamantslijperij Swaneveld en Derjeu | Egelantierstraat | 1 augustus 1879 | 50 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||
| Diamantslijperij Van Abbe | Albert Cuypstraat 267-269 | ||||||
| Diamantslijperij Van Abbe | Nicolaas Berchemstraat 7-9 | gebroeders Van Abbe | september 1887 | 156 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Van Gelder | Hoogte Kadijk 41 | ||||||
| Diamantslijperij Van Moppes | Plantage Middenlaan 40 | september 1878 | 1886 | 393 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Van Weerden en Slijper | Nieuwe Achtergracht | Van Weerden freres en S. E. Slijper | 4 april 1888 | 163 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | link | |
| Diamantslijperij Verschuur en Van der Voort | Looiersgracht | 1869 | 72 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|||
| Diamantslijperij Vigeveno & Zn | Kromboomsloot | gebroeders Vigeveno | 1889 | 90 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Vigeveno & Zn | Sint Anthoniesbreestraat 47 |
S. Vigeveno en zoon | 10 augustus 1885 | 1889 | 90 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
|
| Diamantslijperij Voorzanger | Verversstraat 21-30 | Ed Voorzanger | 15 september 1877 | 72 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Wiedenhof | Anjeliersstraat | Wed P. Wiedenhof | 1875 | 62 |
Weekblad ANDB 23 maart 1895
|
||
| Diamantslijperij Ziekenoppasser | Paardenstraat 11-13 | R. C. Ziekenoppasser | 1876 | 62 | Weekblad ANDB 23 maart 1895 | link |
Bron:
diverse
met dank aan Phil Tokkie,
met dank aan L. Stutterheim (Hoogte Kadijk 21)
Weekblad van den Algemeenen Nederlandschen Diamantbewerkersbond, jrg 27, 1921, no 51, 23-12-1921. Geraadpleegd op Delpher op 06-11-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMIISG06:001458051:00001
gepubliceerd:
22 april 2016
laatst bijgewerkt:
6 november 2021