Louis Lamm (Wittelshofen, – Auschwitz, ) was tijdens de eerste dertig jaar van de vorige eeuw eigenaar van een zaak in oude boeken in Berlijn en een bekende handelaar in Judaïca. Daarnaast was hij de eigenaar van een uitgeverij. Tijdens de Eerste Wereldoorlog publiceerde hij een boekje met halachische voorschriften voor Joodse soldaten die aan het front vochten. Later gaf hij delen uit van de geschriften van rabbijn David Zvi Hoffmann, een van de leiders van het Duitse Jodendom.
In 1934, korte tijd nadat de nazi’s aan het bewind kwamen, verhuisden Lamm, zijn vrouw Julia Pinczaver (Sandowitz, – Amsterdam, ) en hun jongste dochter Ruthi (Berlijn, – Auschwitz, ) naar Amsterdam en gingen op Amstel 3 wonen. Zijn zoon Heinrich Ismar (1909) en schoondochter gingen in 1937 op alijah, de oudste dochter Hannah (1907) was in 1929 al naar het Britse Mandaatgebied Palestina geëmigreerd.
De bezetting in Nederland begon in mei 1940 en in hetzelfde jaar overleed Julia Lamm. In 1943 werd Louis Lamm samen met zijn dochter Ruthi naar Westerbork gestuurd en vandaar naar de vernietiging in Auschwitz.
In 2013 ontving Ruthi Stern, kleindochter van Louis Lamm een verrassend telefoontje. Aan de andere kant van de lijn was Max van Dam, die in Israël woont en zich met onderzoek van het Nederlandse Jodendom bezighoudt. Van Dam vroeg om een ontmoeting met Ruthi en haar zusters en tijdens zijn ontmoeting met hen vertelde hij dat iemand in Nederland hem kort geleden benaderde. Hij had een voorwerp in zijn bezit dat aan hun opa en oma toebehoorde, en dat hij het aan de familie wilde teruggeven.
Al eerder, in mei 2013, gingen Mary Overbeek en haar partner Luciën Schram op zoek naar mogelijke nabestaanden van Louis Lamm. De grootouders van Mary, opa en oma Zijlmans – De Iongh, woonden tijdens de oorlogsjaren op Amstel 5 en waren buren van Louis Lamm en zijn familie. Aanleiding voor de zoektocht was een kristallen karaf, welke bij Mary in bewaring was. Bij haar grootouders was de karaf in bewaring gegeven, toen Ruth Lamm in augustus 1943, na haar vader en als laatste van de familie, verplicht ‘verhuisde’ naar Westerbork. De karaf was altijd zorgvuldig bewaard in de familie, met daarbij de overgedragen herinneringen aan de familie Lamm.
De zoektocht leidde naar Max van Dam, die behulpzaam wilde zijn om nabestaanden in Israël te zoeken. Max van Dam heeft de kleindochters van Louis gevonden, dochters van zoon Heinrich, die in 1938 vanuit Amsterdam naar Palestina was geëmigreerd.
In augustus was het eerste contact met kleindochter Ruthie Lamm en Mary en Luciën, welk voor alle betrokkenen bijzonder en ook wel emotioneel was. De karaf is nadien overgedragen aan de familie in Israël.
Tentoonstelling
Van 21 mei tot 27 oktober 2024 was de karaf terug in Amsterdam waar hij een belangrijk object was tijdens de tentoonstelling ‘Berooid’ in het Joods Museum / Holocaustmuseum.
Stolpersteinen
Op vrijdag 17 december 2021 werden voor Louis en Ruthi bij de locatie van hun huis op Amstel 3 twee Stolpersteine geplaatst. Een verslag staat hier.
bron:
artikel Eljashiv Reichner in het blad Matsav Roeach (7 februari 2014) 12.
Stadsarchief Amsterdam, Louis Lamm, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 485.
L. Schram, Object in Bewaring, voordracht Rotary Veenendaal, november 2013.
De heer Louis. Lamm zeventig jaar. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 05-12-1941, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 15-12-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318184:mpeg21:p007
aanvulling en correctie 2 januari 2022 met dank aan L. Schram.
illustratie:
De heer Louis. Lamm zeventig jaar. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 05-12-1941, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 15-12-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318184:mpeg21:p007
Mary met de karaf, augustus 2013 met dank aan L. Schram.
Sara, Yachet en Ruth met dank aan L. Schram.
karaf tijdens tentoonstelling © joodsamsterdam.nl, 19 juli 2024.
gepubliceerd:
15 december 2021
laatst bijgewerkt:
3 augustus 2022