De Commelinstraat is een straat in de Dapperbuurt in Amsterdam Oost. Van oorsprong was het een chique straat, waar in ieder geval één zijde van de straat ook voortuintjes had, vergelijkbaar met de Vondelstraat bij het Leidseplein. Ook de Dapperbuurt had Joodse bewoners en ondernemers, en zij concentreerden zich rond deze straat.
Commelinstraat 4 – Ziekenfonds AOZ
Het Ziekenfonds AOZ “door en voor Werklieden”was hier rond 1920 met een bijkantoor gevestigd.
Commelinstraat 4 – tandarts Aäron Loterijman
Op dit adres kon men zich rond 1923 tevens wenden tot tandarts Aäron (Arnold) Loterijman (Utrecht, 22 augustus 1891 – Baarn, 25 april 1945), die in die tijd op de Overtoom 77 woonde, iedere werkdag tussen 12.30 en 13.00. Aäron was op 6 augustus 1925 gehuwd met Elisabeth de Leeuw (Amsterdam, 26 augustus 1905 – Amsterdam, 26 augustus 1998), scheidde van haar op 7 augustus 1928. Aäron en Elisabeth hertrouwden met elkaar op 8 augustus 1929 om vervolgens wederom te scheiden op 10 juli 1940. Vanaf 1928 woonde Aäron op de Keizersgracht 718hs.
Aäron werd in 1945 in de bossen bij Baarn doodgeschoten door SS’er Willi Kulla. Aäron was ondergedoken bij Laren. In het CABR-archief van Kulla wordt de datum 27 augustus 1945 vermeld door deze moord. In april 2017 is een monument onthuld in het bos waar Aäron Loterijman werd vermoord.
Commelinstraat 9 – kruidenier Israël Serlui
Israël Serlui (Amsterdam, 20 november 1848 – Den Haag, 4 november 1931) verkocht vanaf dit adres “busgroente” (blikgroente) ORT in 1914. Israël was gehuwd met Sara Groenstad (Amsterdam, 30 maart 1851 – Den Haag, 27 augustus 1938). Later woonde Serlui op Commelinstraat 91.
Commelinstraat 10 – REOR
De Vereniging Ritueel Eten op Reis (REOR) had in 1919 de administrateur op dit adres wonen, de heer J. Drukker. Bij hem kon men het adresboekje verkrijgen met de adressen van koosjere etablissementen in Nederland.
Commelinstraat 10 – F. Wertheim
In 1906 woonde F. Wertheim op dit adres. Vanuit dit adres werden met name modelhoeden geleverd.
Commelinstraat 16 – synagoge
Hier was na 1924 een buurtsynagoge gevestigd (zie ook Commelinstraat 124). Meer informatie hier.
Commelinstraat 28 – Kretschman
Boekbinder en Cartonwerker A. Kretschman woonde op dit adres in 1903.
Commelinstraat 28 – Jacob Speijer en Flora Bolle
Grossier in zuidvruchten Jacob Speijer (Amsterdam, 14 februari 1912 – Rotterdam, 3 april 1971) en zijn vrouw Flora Speijer-Bolle (Amsterdam, 13 juni 1905) woonden op dit adres. Toen in 1942 steeds meer Joden werden afgevoerd dook het echtpaar onder op wisselende plekken in en rond Amsterdam en uiteindelijk in Friesland.
Commelinstraat 52 – H. Henoch & Co
In 1901 adverteerde H. Henoch & Co met dit bedrijf. Het was een inrichting voor uitstomen en verven van garderobes, tapijten en gordijnen.
Commelinstraat 52 – Salomon Pimentel
In 1917 adverteerde vanaf dit adres Salomon Pimentel (Amsterdam, 2 februari 1887). Er was hier toen een zaak gevestigd in fruit, chocolade en comestibles (kruidenierswaren).
Commelinstraat 60 – boekhandel Verheyen
boekhandel Verheyen was op dit adres gevestigd. In 1907 adverteerde men en vroeg men om een kinderjuffrouw.
Commelinstraat 96 – diamantslijperij
Hier was de stoomdiamantslijperij van Gebroeders De Ricardo gevestigd. Het pand werd in 1879 gebouwd, en is gesloopt. In 1895 stond het bedrijf geregistreerd als Diamantslijperij Weduwe D. J. Ricardo.
Commelinstraat 114 – wandgedierte
Wandluis e.d. was een groot probleem aan het einde van de negentiende eeuw en R. Davidson & Co. kon worden ingehuurd om dit te bestrijden. Het bedrijf was op de Weesperstraat 125 gevestigd en had op de Commelinstraat 114 in mei 1894 een tijdelijk adres. In 1898 woonde hier de bode van de vereniging “Hulp en Steun voor Weezen van alle gezindten”, de heer M. Roeper.
Commelinstraat 124 – synagoge
Dezelfde buurtsynagoge als van nummer 16 was tot 1924 op dit adres gevestigd.
Commelinstraat – A. J. de Leeuw
In 1879 adverteerde A. J. de Leeuw, kolenboer, dat ver stoom-, kachel en smee-kolen van de Minister Steinmijn uit Dortmund tegen een lage prijs hier verkocht worden.
verder
Cor Jaring (Amsterdam, 18 december 1938 – Amsterdam, 17 november 2013), zoon van een Joodse handelaar en fotograaf had tal van jaren zijn atelier in de Commelinstraat. Cor Jaring werd bekend door de foto die hij maakte van John Lennon en Yoko Ono in het Hilton Hotel in Amsterdam.
bron:
Het Nieuws van den Dag: kleine courant, 1 maart 1879, Steenkolen.
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 9 mei 1919, Ritueel Eten op Reis .
ibidem, 25 mei 1894, wandgedierte.
ibidem, 7 jan 1898, hulp en steun voor weezen van alle gezindten.
ibidem, 22 maart 1901, Henoch .
Ibidem, 2 maart 1903, F. Wertheim .
Ibidem, 31 mei 1907, boekhandel Verheyen .
Ibidem, 16 okt 1914, I. Serlui .
Ibidem, 27 juli 1923, tandarts Loterijman .
www.joodsmonumentzaanstreek.nl, lemma Speijer (geraadpleegd 27 aug 2015).
Groot, Hans de, Vastleggen voor het nageslacht – stukje over Cor Jaring op www.facebook.com, 24 jan 2015 (geraadpleegd 27 aug 2015).
“Advertentie Pimentel”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 14-09-1917. Geraadpleegd op Delpher op 30-12-2017, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860523:mpeg21:a0071.
Aäron Loterijman, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 520.
Aäron Loterijman, joodsmonument.nl, https://www.joodsmonument.nl/nl/page/549317/de-moord-op-arnold-aaron-loterijman (geraadpleegd 9 april 2025).
Israel Serlui, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1641.
illustratie:
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 22 maart 1901, advertentie.
“Advertentie Kretschman”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 18-09-1903. Geraadpleegd op Delpher op 07-08-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871723:mpeg21:a0035.
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Commelinstraat. Uitgever F.B. Commelinstraat 60, Amsterdam, 1918. PRKBB00338000005.
gepubliceerd:
5 mei 2016
Laatst aangepast:
9 april 2025