De Noorder Amstellaan in de Rivierenbuurt kreeg haar naam in 1922. De Berlagebrug, die in het verlengde ligt, werd in 1932 geopend. Op 10 mei 1940 was deze laan het toneel van de binnentrekkende bezetter. Op 7 mei 1945 gebruikten de geallieerden deze laan om Amsterdam te bevrijden. Na mei 1946 werd de naam van de Noorder Amstellaan gewijzigd in Churchilllaan.
Noorder Amstellaan 1-3 – Izaäks-Wessel
Op dit adres was in 1931 een van de twee filialen van de zaak van D. Izaäks-Wessel gevestigd. Duifje Wessel (Amsterdam, 27 augustus 1868 – Sobibor, 30 april 1943) trouwde op 15 oktober 1890 met Hijman Izaaks (Rotterdam, 31 oktober 1863). Ze kregen drie kinderen; Clara (Amsterdam, 13 september 1891 – Sobibor, 23 juli 1943), Barend (Amsterdam, 9 maart 1893 – Amsterdam, 7 juni 1973) en Salomon (Amsterdam, 20 mei 1895 – Auschwitz, 30 september 1942). Echtgenoot Hijman overleed op 3 april 1906). Ten tijde van de oorlog woonde de inmiddels bejaarde Duijfje in op de Holendrechtstraat 14-1. Duifje werd in Sobibor vermoord op 30 april 1943.
Noorder Amstellaan 2hs-1 – Flora Polak – Polak
In het begin van de bezetting woonde hier het gezin van Flora Polak – Polak.
Noorder Amstellaan 7-3 – Sally Studzinski
Sally Studzinski werd geboren in Berlichingen (D) op 23 september 1884. Hij was koopman en in de oorlog was hij kleermaker en werkte voor de Joodse Raad op de Oudeschans. Hij huwde op 12 maart 1931 in Dortmund met Marianne Schreier (Leipzig, 15 november 1907) en waarschijnlijk was het een gemengd huwelijk. Zij kwamen in oktober 1936 naar Nederland toe. Sally kwam in 1943 in Westerbork terecht en kon daar een fotokopie laten zien van een Duits paspoort, en ‘paperassen betreffende arische afstamming’. De stukken werden gecontroleerd en Sally werd vervolgens ontslagen uit Westerbork in juni 1943. In oktober 1945 vestigde Sally zich als pedicure op dit adres. In datzelfde jaar werden Sally en Marianne uitgeschreven uit Amsterdam en gingen naar Duitsland waar in 1947, in ieder geval, Sally in Dortmund woonde.
Noorder Amstellaan 25a-huis – arts David Koord
Op dit adres was rond de oorlog arts David Koord (Amsterdam, – Warschau, ) gevestigd. Op 7 juni 1923 trouwde hij met Lenie Herschel (Amsterdam, – Auschwitz, ) in de Nieuwe Synagoge op het J. D. Meijerplein. Rond 1925 woonden David en Lenie op de Van Woustraat 193.
Churchilllaan 37-1 – Fritz Sandelowsky en Eva Goldberger
Na de oorlog woonde Fritz Sandelowsky (Königsberg, 11 oktober 1916 – Amstelveen, 5 november 1993) op dit adres. Hij had een handel in rijwielonderdelen op Cornelis Trooststraat 54hs. Fritz huwde op 13 augustus 1942 in Amsterdam met Eva Goldberger (Hamburg, 9 juni 1921 – Amsterdam, 3 januari 2001). Fritz woonde voor de oorlog op de Slaakstraat 5-2 en verhuisde tijdens de oorlog naar de Christiaan de Wetstraat 64-2. Tijdens de oorlog kreeg Fritz een aanstelling bij de Joodse Raad als kantoorbediende. Fritz en Eva kregen volgens hun kaart bij het Stadsarchief Amsterdam zeven kinderen.
Noorder Amstellaan 37-3 – gezin Ledermann
Hier woonde het gezin van advocaat, procureur, beëdigd vertaler en musicus Franz Anton Ledermann (Hirschberg, – Auschwitz, ) en zijn echtgenote pianiste Ilse Louise Citroen (Berlijn, – Auschwitz, ) en hun dochters Barbara (Berlijn, 4 september 1925) en Susanne (Berlijn, – Auschwitz, ). De Ledermanns emigreerden in 1933 naar Amsterdam, op vlucht voor opkomende nazisme en antisemitisme. Moeder Ilse had familie in Amsterdam.
Susanne, beter bekend als Sanne, was een vriendin van Margot en Anne Frank. Susanne bezocht de Jekerschool op de Jekerstraat 84, later omgedoopt tot Vondelschool. Op 20 juni 1943 werd de familie Ledermann gearresteerd door de nazi’s en ingeschreven in Westerbork. Met het transport van 16 november 1943 werd het gezin naar Auschwitz gedeporteerd. Dochter Barbara overleefde de oorlog in de onderduik. Later vertelde ze hoe de ouders van Anne Frank waren, wat hier te horen is, en ze vertelde voor het U. S. Holocaust Memorial Museum haar verhaal.
Noorder Amstellaan 75 – Salomon Klerk
Op 31 augustus 1929 opende Salomon Klerk op de Noorder Amstellaan 75 zijn bakkerij en kokszaak. Hij adverteerde ter gelegenheid van deze gebeurtenis in het Nieuw Israëlietisch Weekblad. In september 1931 werd de zaak verplaatst naar de Beethovenstraat 12 en werd de zaak door Klerk een chocolaterie genoemd. Salomon Klerk werd geboren in Amsterdam op 25 juli 1886 en hij was gehuwd met Regina Goudsmit (Groningen, 13 januari 1891 – Sobibor, 14 mei 1943). Salomon overleed op 1 maart 1936. Regina trouwde op 24 september 1941 met kunstschilder Benjamin Jacobs (Groningen, 15 december 1884 – Sobibor, 14 mei 1943).
Noorder Amstellaan 75 – kapsalon Stella Cune
De kapsalon van Stella Cune opende voor de bezetting en was hier in juni 1943 nog gevestigd. Sara Cune werd op 22 september 1907 in Amsterdam geboren als dochter van Wolf Cune en Rebecca Hekster. Sara was gehuwd met Maurits Moscoviter (Amsterdam, 27 februari 1898 – 10 april 1972). Sara werd op 3 september 1943 in Auschwitz vermoord.
Noorder Amstellaan 99 – tandarts Roos van Wezel
Op de Noorder Amstellaan 99 vestigde tandarts Roos van Wezel zich in juni 1933. Rozette van Wezel werd op 31 juli 1907 in Amsterdam geboren en huwde op 18 juni 1936 met Isaac Spitz (Amsterdam, 7 april 1908). Op 14 augustus 1943 verhuisde ze naar de Reitzstraat 40-3, op 1 november 1944 naar de 1e Constantijn Huijgensstraat 69-3. Op 11 januari 1949 emigreerde het echtpaar naar Tel Aviv. Roos overleed in 1987 in Ramat Gan.
Noorder Amstellaan 103 – arts Cornelia Knorringa – Boekdrukker
In het voorjaar van 1927 vestigde arts Cornelia Knorringa – Boekdrukker (Amsterdam, – Bergen-Belsen, ) zich op dit adres. Zij was gehuwd met classicus Heiman Knorringa (Assen, – Amsterdam, ). Cornelia was een dochter van Nathan Salomon Boekdrukker (Weesp, – Sobibor, ) en Suzanna Frank, die in het begin van de bezetting op de Plantage Franschelaan 13b woonden. De praktijk van Cornelia werd op 27 juni 1936 verhuisd naar de Noorder Amstellaan 264hs. Cornelia werd op 8 augustus 1944 in Westerbork geregistreerd en gehuisvest in Barak 67, een strafbarak. Het is mogelijk dat zij in de onderduik was gegaan, onderduikers kwamen vaak in de strafbarak terecht. Op 3 september 1944 werd Cornelia gedeporteerd.
Noorder Amstellaan 117 – Sophie Italiaander
Tijdens het begin van de oorlog woonde hier het gezin van Sophie Italiaander (Amsterdam, – Amsterdam, ), haar niet-Joodse man Wim Jaburg (Amsterdam, – Amsterdam, ) en hun dochter Ammy (Amsterdam, – Gemeente Teijlingen, ). Over deze familie en dit huis is een documentaire gemaakt die hier te zien is.
Noorder Amstellaan 154 – J. E. Verveen
J. E. Verveen was arts en hij hervatte zijn spreekuur weer in september 1940. Johannes Elisa Verveen werd op 8 maart 1905 geboren te Purmerend en was gehuwd met Elisabeth Douma (Alblasserdam, 4 februari 1905). Hij richtte zich ook op Joodse patiënten door te adverteren in het Nieuw Israëlietisch Weekblad.
Noorder Amstellaan 159 – Maria Ypes
Maria Ypes (Amsterdam, 20 september 1901) was vrouwenarts en vestigde zich hier in april 1939. Maria was niet Joods maar richtte zich wel op Joodse patiënten door te adverteren in het Nieuw Israëlietisch Weekblad. In 1959 verhuisde Maria naar Havelte.
Noorder Amstellaan 167hs – familie Egyedi
Op dit adres woonde vanaf 22 februari 1938 de familie Egyedi. Hendrik Egyedi (Nagyvarad, Hongarije, 12 mei 1893) was arts en tandarts. Hij trouwde op 7 mei 1927 in Boedapest met Elisabeth Földes (Szatmar, Hongarije, 22 augustus 1896). Na hun huwelijk gingen ze naar Nederlands Indië waar op 11 februari 1929 Käthe (Kitty) werd geboren en op 8 december 1930 Peter.
Kitty was bevriend met Anne Frank. Ze woonden eerst in dezelfde straat en gingen naar de Montessorischool. Ze raakten het contact kwijt rond 1938 en het gezin Egyedi verhuisde uit de onmiddellijke omgeving. Ze kwamen elkaar wel vlak voor de onderduik van Anne nog tegen.
Door de anti-Joodse wetten moesten ze in de herfst van 1941 naar een andere school. Kitty deed dat niet en kreeg privé-les in een kleine groep met andere Joodse kinderen. In de periode dat Anne in Westerbork zat in 1944, zat de familie Egyedi er ook. Anne wist dat maar ze hebben elkaar toen waarschijnlijk niet ontmoet. Op 4 september 1944 werd de familie Egyedi naar Theresienstadt gedeporteerd. Ze overleefden de oorlog. Kitty kwam terug naar Amsterdam en werd er tandarts, trouwde en verhuisde naar Bloemendaal. Otto Frank hield contact met Kitty en beiden hebben lang gedacht dat het figuur ‘Kitty’ waar Anne aan schreef in haar dagboek Kitty was. Maar het kan ook zijn dat Anne de Kitty uit het boek van Cissy van Marxveldt ‘Joop ter Heul‘ hiervoor gebruikte.
Noorder Amstellaan 201-2 – Carla Simons
Voor en in het begin van de oorlog woonde hier de schrijfster Carla Simons.
Noorder Amstellaan 213hs – Judith Pimentel en Maurits Joost Belinfante
Op dit adres woonden Judith (Juudje) Pimentel (Amsterdam, – Auschwitz, ) en haar man Maurits Joost Belinfante (Amsterdam, – Auschwitz, ). Over hen schreef haar neef A. Bueno de Mesquita in het boekje Portugusade: ‘Judith was de jongste en oogappel van oma. Tot haar 32e vertroetelde ze met haar zuster haar moeder en geen enkele man kreeg een kans. Tot haar neef Joost Belinfante wel zeer frequent op bezoek kwam. Joost Belinfante was een stille, introverte man. Hij was een uitstekend wiskundeleraar en bijzonder muzikaal. Daarnaast was hij een goed schaker en schaakte met zijn college Max Euwe. Joost was tijdens de oorlog plaatsvervangend directeur en wiskundeleraar aan de 5-jarige Joodse HBS aan de Mauritskade van oktober 1941 tot aan zijn deportatie.
Bijna elke avond zat Joost naast Juudje en moest niets hebben van de overdreven drukte. Oma zag het aankomen en probeerde hem met stekelige grappen weg te krijgen. Joost was een volhouder en na drie jaar op visite gezeten te hebben vroeg hij Juudje ten huwelijk.
Pas nadat ze op de Noorder Amstellaan een huis vonden ging Juudje op haar 35e het huis uit, tot groot verdriet van oma. In hun huis was de achterkamer helemaal gevuld met een harmonium en twee piano’s. Daar zaten ze ieder avond samen te spelen en te genieten’.
Juudje en Joost waren in eerste instantie als Sefardische Joden vrijgesteld van deportatie. Ze werden uiteindelijk via Westerbork, waar ze op 2 februari 1944 werden ingeschreven, naar Theresienstadt gestuurd. Vanaf Theresienstadt werden ze naar Auschwitz gedeporteerd.
Noorder Amstellaan 254 – Accountantskantoor Jacobson & Bolle
Dit accountantskantoor was hier tijdens de bezetting gevestigd.
Noorder Amstellaan 264hs – arts Cornelia Knorringa – Boekdrukker
zie nummer 103.
Noorder Amstellaan 298-2 – Reens
De heer Reens woonde op dit adres in 1930 en hij organiseerde een Rijnreis, die de goedkeuring van de organisatie REOR had, en daarom voor koosjere maaltijden zorgde.
bron:
mensen rond Anne Frank op http://www.geocities.ws/afdiary/people.html#delphi (geraadpleegd 14 feb 2017).
“RITUEELE REIZEN.”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 04-07-1930. Geraadpleegd op Delpher op 06-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858624:mpeg21:a0067.
“Advertentie Klerk”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 23-08-1929. Geraadpleegd op Delpher op 06-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874378:mpeg21:a0031.
“DE CHOCOLATERIE HUIZE KLERK”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 18-09-1931. Geraadpleegd op Delpher op 06-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874718:mpeg21:a0111.
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 06-11-1931. Geraadpleegd op Delpher op 06-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874725:mpeg21:a0013.
www.joodsmonument.nl, lemmata familie Izaaks-Wessel.
“Advertentie Van Wezel”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 17-06-1932. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874782:mpeg21:a0022.
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Rozette van Wezel,
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Maria IJpes.
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Johannes Elisa Verveen.
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Sara Cune.
www.joodsmonument.nl, lemma Sara Moscoviter-Cune (geraadpleegd 14 mei 2017).
“Advertentie IJpes”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 07-04-1939. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874670:mpeg21:a0038.
“Advertentie Verveen”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 06-09-1940. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858248:mpeg21:a0007.
“Advertentie Studzinski”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 10-08-1945. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858263:mpeg21:a0035.
“Advertentie Jacobson & Bolle”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam“. Amsterdam, 19-12-1941. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318186:mpeg21:a0021.
“Advertentie Stella Cune”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam“. Amsterdam, 04-06-1943. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318372:mpeg21:a0024.
Stadsarchief Amsterdam, F A Ledermann, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 880.
kaart Joodse Raad en Westerbork Sally Studinski via Arolsen Archives, 130382826.
Stadsarchief Amsterdam, Marianne Schreier, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 729.
Stadsarchief Amsterdam, Sally Studzinski, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 791.
www.joodsmonument.nl, lemmata Sophie Italiaander (geraadpleegd 15 juni 2021).
Stadsarchief Amsterdam, F. Sandelowsky, Woningkaarten, archiefnummer 30461, inventarisnummer 184.
Stadsarchief Amsterdam, Fritz Sandelowsky, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 704.
Stadsarchief Amsterdam, Fritz Sandelowsky, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1779.
Sandelowsky, Advertentie. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 20-11-1948, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 04-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011200958:mpeg21:p006.
Judith Pimentel en Maurits Joost Belinfante, A. Bueno de Mesquita, Portugusade (Delft 1988) 61, 62.
Maurits Joost Belinfante, transport cartotheek Theresienstadt via Arolsen Arcihves, 5016625 – MAURITS JOST BELINFANTE.
Maurits Jost Belinfante, kaart Joodsche Raad via Arolsen Archives, 130257102 – Maurits J BELINFANTE.
Cornelia Knorringa, “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 28-04-1927, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 17-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010658086:mpeg21:p008.
Knorringa – Boekdrukker, verhuizing, “Het volk”. Amsterdam, 26-11-1936, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 17-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000912021:mpeg21:p00012.
Cornelia Knorringa – Boekdrukker, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130320912 (Cornelia KNORRINGA BOEKDRUKKER).
illustratie:
“RITUEELE REIZEN.”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 04-07-1930. Geraadpleegd op Delpher op 06-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858624:mpeg21:a0067.
“Advertentie Klerk”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 23-08-1929. Geraadpleegd op Delpher op 06-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874378:mpeg21:a0031.
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 06-11-1931. Geraadpleegd op Delpher op 06-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874725:mpeg21:a0013.
“Advertentie Van Wezel”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 17-06-1932. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874782:mpeg21:a0022.
“Advertentie IJpes”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 07-04-1939. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874670:mpeg21:a0038.
“Advertentie Verveen”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 06-09-1940. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858248:mpeg21:a0007.
“Advertentie Studzinski”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 10-08-1945. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858263:mpeg21:a0035.
“Advertentie Stella Cune”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam“. Amsterdam, 04-06-1943. Geraadpleegd op Delpher op 14-05-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318372:mpeg21:a0024.
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank, Noorder Amstellaan (later Churchill-laan), Rembrandt Uitgevers Maatschappij, 1930, PRKBB00108000006
Kaart Joodse Raad Frans A. I. Ledermann via Arolsen Archives, 130327913.
Sandelowsky, Advertentie. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 20-11-1948, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 04-09-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011200958:mpeg21:p006.
Cornelia Knorringa, “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 28-04-1927, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 17-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010658086:mpeg21:p008.
gepubliceerd:
14 februari 2017
laatst bijgewerkt:
17 september 2024