Op de Nieuwe Looiersstraat 9 was in het begin van de vorige eeuw de Kaiser Wilhelmschool gevestigd. De eerste keer dat deze school in de kranten te vinden is, is op 31 december 1900 toen de onderwijzer H. Hofstee uit Haaksbergen per 1 februari 1901 een aanstelling op deze school accepteerde.
Deze school was een school waar op de Duitse manier onderricht werd gegeven en de Duitse taal van groot belang was. Dat werd ook in de stad uitgedragen, zo zongen in 1904 bijvoorbeeld de leerlingen bij de plechtigheid rond het overlijden van de Duitse consul een Duits lied.
Deze Duitse school was verder een gegeven zonder politieke connotaties en de school had een gewaardeerde plaats in de samenleving. In een krant uit 1928 staat er bijvoorbeeld het bericht over een rondtoer door Koningin Wilhelmina met haar dochter Juliana, waarbij de toer door de Nieuwe Looiersstraat ging en stilstond bij de school: ‘Om half vier werd het Gala-rijtuig weer bestegen door de Koningin naast wie Prinses Juliana, gekleed in een rosé-mantel met bijpassende rosé hoed had plaats genomen. Tegenover Hare Majesteit en Prinses Juliana zat Prins Hendrik in Admiraalsuniform. Langs een omweg werd naar het Paleis teruggereden. Zoo werd o.a. de Vijzelgracht, die waarschijnlijk binnenkort gedempt zal worden gepasseerd, terwijl de stoet even bleef staan voor de Duitsche Kaiser Wilhelmschool in de Nieuwe Looierstraat; daar was een groep kinderen opgesteld, die H. M. een lied toezongen en bovendien zoowel aan de Koningin als aan de Prinses bloemen aanboden.’
In november 1934 veranderde het een en ander rond de school. Een jaar eerder was Adolf Hitler in Duitsland Bondskanselier geworden en in “De Tribune, een sociaaldemocratisch weekblad” stond een heel ander artikel over de school:
Een Nazi-school in Amsterdam.
In Amsterdam is gevestigd de Kaiser Wilhelmschool. Deze Kaiser Wilhelmschool wordt bezocht door kinderen van Duitse ouders, maar ook van Hollandse. Op deze school worden de kinderen regelrecht in de geest van het fascistische Duitsland opgevoed. Reeds enige tijd geleden kwam dit tot uiting en protesteerde men van alle kanten hiertegen. Veel indruk schijnen deze protesten op de leiding van de school niet te hebben gemaakt. Vrijdagavond werd tenminste een onderhoud gegeven in Krasnapolsky. König en Schulz, beiden onderwijzers, zouden daar over het streven van de school spreken. Bij de aanvang van de vergadering werd echter meegedeeld, dat het programma enigszins gewijzigd zou worden en in plaats van König een zekere Bernau zou spreken. De redevoering van deze Bernau bleek een zuivere nazi-propaganda-toespraak te zijn. Naast ophemeling van het Derde Rijk wekte hij nota bene op om de Winterhilfe van Hitler te steunen! Bovendien voerde men in de loop van de avond nog een film op, waarin eveneens propaganda voor de nazi’s werd gemaakt. Het programma werd bovendien afgewisseld met het zingen van het Horst Wessellied en een brengen van de fascistengroet. Het blijkt dus wel overduidelijk, dat deze school de kinderen, die haar bezoeken fascistisch opvoedt. Wij protesteren er tegen, dat waar de arbeidersklasse in al haar propaganda wordt bemoeilijkt en men zelfs een schilderverbod probeert door te voeren, de fascisten alle mogelijke gelegenheid krijgen hun propaganda te voeren en zelfs een school onder hun leiding hebben. De arbeiders moeten zorgen dat ook aan deze vorm van nazi-propaganda een eind komt!
De laatste keer dat met zekerheid te lezen is dat deze school hier nog gevestigd was, is op 30 juni 1940 wanneer ter gelegenheid van de 100-ste herdenkingsdag van Fröbel in deze school de herdenking georganiseerd wordt. In december 1940 betrok de school een nieuwe locatie op de Ruysdaelstraat 67. Het lijkt er echter op dat de locatie op de Nieuwe Looiersstraat ook in gebruik bleef; ‘Verdere inlichtingen worden verstrekt door de conciërges der drie Duitsche scholen: Ruysdaelstraat 67—69, Reinier Vinkeleskade 53a en Nieuwe Looierstraat 9 tot en met Zaterdag 22 November te 3 uur‘, was te lezen op 10 november 1941.
In januari 1943 was het karakter van de school gewijzigd:
Nieuwe opleiding bij de Jeugdstorm
Zondagmiddag begon in de Nieuwe Looierstraat de opleiding van de nieuwe Jeugdstormleden, jongens en meisjes. Ruim driehonderdvijftig leden waren hier samengekomen om te luisteren naar een toespraak van de streekleider, opperhopman Zilver, die ingeleid werd door het hoofd der Centrale Opleidingsschool, opperhopman H. van Oosten. De toespraken werden afgewisseld met liederen, door bijna allen medegezongen, hetgeen wel bewijst, dat deze jongens en meisjes reeds voor hun toetreding tot de Jeugdstorm met hart en ziel de werkzaamheden daarvan gadesloegen. Na het officiële gedeelte, dat ook door de streekmeisjesleidster, mej. v. d. Berg, werd bijgewoond, nam de opleiding een aanvang’.
Dit was een bericht uit de krant, volgens een andere bron was de school al sinds 3 oktober 1942 in gebruik als Centrale Jeugdstormschool. De school werd overigens ook gebruikt als beroepsopleiding: ‘Im Sommer beginnt ein neuer-Lehrgang.’ Anfragen und Anmeldungen an die Deutsche Wirtschaftsschule (Berufs- und Berufsfachschule) in Amsterdam-G., Nieuwe Looierstraat 9‘ was er te lezen in de Deutsche Zeitung in den Niederlanden van 7 maart 1943.
Na de oorlog werd er in dit gebouw een Montessori-ULO school gevestigd geweest, gevolgd door een aantal andere scholen.
De kinderen van de jeugdstormschool hadden de bijnaam Lojedajes (Loje van Looiers en Dajes van metalen knikker) en in het boek Het verlaten hotel van Mirjam Elias wordt er verhaald over de conflicten tussen deze kinderen en de kinderen van de Joodse afdeling van de Wilhelmina Catharinaschool op de Falckstraat.
bron:
“Kerknieuws Hofstee”. “Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant“. Zwolle, 31-12-1900. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000075249:mpeg21:a0034
“De overleden Duitsche consul.”. “Nieuwsblad van het Noorden“. Groningen, 19-11-1904. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010890975:mpeg21:a0064
“De rijtoer van Zondagmiddag.”. “Nieuwe Tilburgsche Courant“. Tilburg, 24-09-1928. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010286981:mpeg21:a0014
“Een Nazi-school in Amsterdam.”. “De tribune : soc. dem. weekblad“. Amsterdam, 07-11-1934. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010482737:mpeg21:a0057|
“Het Fröbel-eeuwfeest”. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad“. ‘s-Hertogenbosch, 26-06-1940. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010379781:mpeg21:a0091
“KAISER WILHELM-SCHULE TE AMSTERDAM NIEUWE AFDEELING GEOPEND IN TEGENWOORDIGHEID VAN RIJKSMINISTER RUST.”. “De standaard“. Amsterdam, 07-12-1940. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011131166:mpeg21:a0106
“MOZART-DAGEN IN DE DEUTSCHE OBERSCHULE TE AMSTERDAM”. “Het nationale dagblad : voor het Nederlandsche volk“. Leiden, 10-11-1941. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011132848:mpeg21:a0120
“Nieuwe opleiding bij de Jeugdstorm”. “Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij“. Amsterdam, 11-01-1943. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011118508:mpeg21:a0087
“Kaufmann und Handelsschule”. “Deutsche Zeitung in den Niederlanden“. Amsterdam, 07-03-1943. Geraadpleegd op Delpher op 10-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011089237:mpeg21:a0109
Bianca Stigter, De Bezette Stad, Plattegrond van Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2005)
illustratie:
Nieuwe Looiersstraat 9, 11 januari 2017 © joodsamsterdam
gepubliceerd
10 januari 2017
laatst bijgewerkt:
2 februari 2021