In mei 1933 verscheen de eerste advertentie van het ‘Internationale Cabaret Ping-Pong’. Er werd een optreden georganiseerd in het Rika Hoppertheater aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam. Wat was de achtergrond van dit cabaret?
Dit cabaret werd gevormd door migranten, veelal Joodse vluchtelingen uit Duitsland. Hitler kwam op 30 januari 1933 aan de macht in Duitsland en in de eerste maanden van zijn regime zochten honderden politiek linkse en liberale Joden een tijdelijk of permanent onderkomen in de toen veilig geachte landen. Vanuit de samenleving, veelal gesteund door de sociaaldemocratische partijen, werden er bijeenkomsten georganiseerd om de nood van deze vluchtelingen te lenigen. Dat gaf ook de indruk dat dit Joodse cabaret in Nederland welkom was. In het echt was dit niet zo gemakkelijk. Nederland zuchtte onder een economische crisis en tot 1936 stegen de werkloosheidcijfers. De doorgaande stroom aan vluchtelingen drukte op de middelen die er waren en er kwam een discussie op gang die ook tegenwoordig niet onbekend in de oren klinkt – er waren Nederlanders die bang waren dat de vluchtelingen banen zouden inpikken en de regels rond de asielzoekers werden aangescherpt. De spelers van Cabaret Ping-Pong werkten hier met dit verhaal op de achtergrond.
Het Kabaret Ping-Pong bestond al in Berlijn en werd daar in 1931 door Kurt Egon Wolff opgezet. Het was een politiek geëngageerd cabaret en men speelde in Café Plantage op de hoek Uhlandstraße / Kurfürstendamm. In Nederland was het het eerste “exil”- cabaret met verschillende leden die veelal uit Berlijnse cabarets afkomstig waren. De bekendste spelers waren de chanteuse Dora Gerson, de danseressen Chaja Goldstein en Julia Marcus en de conferencier Kurt Egon Wolff. Verder werd de zanger Curt Bry in augustus 1933 een deel van het gezelschap. Ze voerden teksten van Brecht, Holländer, Kästner en Tucholsky op en Julia Marcus voerde dansen uit met een antimilitaristisch karakter. Deze kritiek op het Duitse regime werd niet gewaardeerd in een deel van de Nederlandse pers, en dit scherpe randje moest men laten varen uit de programmering.
Een aantal leden van het gezelschap ontwikkelden een solo-carrière en het cabaret bestond in de oorspronkelijke samenstelling niet lang. De laatste vermelding in de kranten van voor de oorlog dateert van rond 1936, maar toen was de samenstelling van het gezelschap al veranderd.
Hoe verliep het de artiesten?
Dora Gerson
Dorothea Sluizer – Gerson werd op 23 maart 1899 in Berlijn geboren en werd vermoord in Auschwitz op 14 februari 1943. Ze was voor de oorlog gehuwd met Veit Harlan (Charlottenburg, 22 september 1899 – Capri, 13 april 1964), de regisseur van verschillende antisemitische films zoals ‘Jud Suß‘. Nadat ze van hem scheidde trouwde ze met Max Sluizer (Amsterdam, 24 juni 1906) en met hem kreeg ze twee kinderen; Miriam (Amsterdam, 19 november 1937) en Abel Juda (Amsterdam, 21 mei 1940). Dora trachtte met haar gezin om naar Zwitserland te komen in 1942, ze werden opgepakt en kwamen in Drancy terecht, een doorgangskamp in Frankrijk. Het gezin werd op 14 februari 1943 in Auschwitz vermoord.
Chaja Goldstein
Chaja Goldstein werd in 1908 geboren in een getto in Polen en groeide op in Berlijn. In 1933 vertrok Chaja en ging naar Nederland. Halverwege de Tweede Wereldoorlog kwam ze in Westerbork terecht en in 1943 kwam ze vrij. Ze vertelde daarover dat ze is vrijgekocht door Philipp Heinrich Bauchhenss, de echtgenoot van haar danslerares Sonia Gaskell. In 1948 emigreerde Chaja naar New York, ze was zeer gezien in Nederland want voor haar vertrek werd ze uitgeluid in de Stadsschouwburg in Amsterdam. In 1973 kwam ze terug naar Nederland en na het overlijden van haar man maakte ze alijah (emigreerde ze) en ging in Netanya wonen. Daar overleed ze eenzaam op 27 januari 1999.
Bep
het lijkt erop dat Bep werd aangetrokken voor het Nederlandse repertoire, maar wie ze was is niet bekend.
Dotz Son Rethel
Dotz Son Rethel werd als Hans-Joachim Sohn-Rethel op 15 november 1905 in Düsseldorf geboren en overleed in 1955 in Hollywood. Hij was kunstschilder en toneelspeler.
Julia Marcus
Julia Marcus was Duitse maar werd in 1905 in Zwitserland geboren waar ze ook opgroeide. In 1927 trok ze naar Dresden om daar te werken en enkele jaren later werkte ze bij de Berlijnse opera. Ze was deels Joods maar politiek zeer actief waardoor Duitsland onder Hitler niet veilig voor haar was. Julia overleefde de oorlog in Frankrijk en overleed op 17 juli 2002 in Champcueil.
Irmgard Andersen
Irmgard Andersen was cabaretière en heette Irmgard Levi. Ze kwam uit een welvarend Duits-Joods milieu. Irmgard moest in Nederland nieuw emplooi vinden daar ze in Duitsland niet meer kon werken na de machtsovername door Hitler. Irmgard werkte een aantal jaren in Nederland en vertrok voor het uitbreken van de oorlog naar de Verenigde Staten.
Géza Weisz
Hoewel in de advertentie een Hongaarse achtergrond wordt gesuggereerd werd Géza Weisz op 16 februari 1904 in Berlijn geboren. Tussen 1926 en 1931 speelde Géza in verschillende Duitse films mee en in Nederland bij het Cabaret Ping-Pong tot 1934 en daarna bij verschillende andere gezelschappen. Géza dook onder en werd door verraad opgepakt. Hij werd in Auschwitz vermoord op 6 september 1944. Zijn vrouw, Sara Drielsma (1904-1979) en zoon Frans (1938) overleefden de oorlog. Géza is de grootvader van de acteur Géza Weisz (1986).
Fried Walter
Fried Walter was een pseudoniem voor Walter Schmidt (Ottendorf, 19 december 1907 – Berlijn, 8 april 1996) en hij was en Duits componist en dirigent. Hij was gehuwd met de Nederlandse Elisabeth Stuij en bij de machtsovername door Hitler vermeed bij alle contact met de nationaalsocialistische partij en het militaire apparaat. Hij week toen uit naar Nederland en werkte als pianist. In 1943 dirigeerde hij in Praag zijn ballet ‘Kleopatra’.
Kurt Egon Wolff
Kurt Egon Wolff werd in Berlijn geboren op 4 november 1911 en overleed in Seattle op 21 juni 2001. Wolff ging in 1937 naar Groot-Brittannië en in 1939 naar Los Angeles. Hij overleed in 2001 in Seattle.
Curt Bry
Curt Bry werd op 16 januari 1902 in Berlijn geboren. Hij was in de jaren dertig een van de belangrijkste schrijvers voor cabarets en kon niet meer werken toen de nationaalsocialisten aan de macht kwamen. In 1933 emigreerde hij naar Amsterdam, in 1935 ging hij naar Wenen. In 1938 trok hij uiteindelijk naar de Verenigde Staten en overleed in 1974 in Los Angeles.
bron:
“Advertentie 1933”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 04-05-1933. Geraadpleegd op Delpher op 26-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010663208:mpeg21:a0104.
Peter Jelavich, Berlin Cabaret (Cambridje, Massachusetts 1993) 259, 260.
Frits Abrahams, Chaja Goldstein, een tragisch artieste in NRC, 4 december 2008.
Jacqueline Robinson, Modern Dance in France (1920 – 1970): An Adventure (Abingdon 1997) 143
http://tis.theaterwissenschaft.ch/wiki/Julia_Marcus (geraadpleegd 26 september 2017)
Ben Braber, Waren mijn ogen een bron van tranen: een Joods echtpaar in het verzet, 1940 – 1945 (Amsterdam 2015) 27 (Irmgard Andersen)
wikipedia, lemma Geza Weisz, lemma Frans Weisz (geraadpleegd 26 september 2017)
www.joodsmonument.nl, lemma Geza Weisz (geraadpleegd 26 september 2017)
wikipedia, lemma Kurt Egon Wolff, lemma Frans Weisz (geraadpleegd 26 september 2017)
wikipedia, lemma Fried Walter, lemma Frans Weisz (geraadpleegd 26 september 2017)
wikipedia, lemma Curt Bry, lemma Frans Weisz (geraadpleegd 26 september 2017)
illustratie:
“Advertentie 1933”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 04-05-1933. Geraadpleegd op Delpher op 26-09-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010663208:mpeg21:a0104
laatst bijgewerkt:
26 september 2019