Op de Sint Luciënsteeg 27 staan op joodsmonument.nl vier jongens geregistreerd als bewoner die later in de oorlog slachtoffer werden. Waren er Joodse kinderen in het Burgerweeshuis ondergebracht?
Joodse kinderen in het Burgerweeshuis
Het was Truus Wijsmuller-Meijer die al sinds de machtsovername van Hitler in 1933 betrokken raakte bij het Comité voor Joodse Vluchtelingen en vanaf 1938 evacuaties voor Joodse kinderen regelde. Het eerste transport dat ze wist te regelen, regelde ze na een ontmoeting in Wenen in december 1938 met Adolf Eichmann, de rechterhand van Hitler. Het was voor Truus niet alleen moeilijk om Eichmann ervan te overtuigen om de kinderen te laten gaan, maar ook om de Nederlandse regering te overtuigen om de kinderen toe te laten. In de fase van voor de Tweede Wereldoorlog wilde de Nederlandse regering de ‘bevriende’ Duitse regering niet voor het hoofd stoten en beschouwde ‘problemen’ rond de Joodse bevolking als een binnenlands Duits probleem. Truus maakte gebruik van haar omvangrijke netwerk dat ze eigenhandig had opgebouwd.
Truus heeft duizenden Joodse kinderen uit Duitsland gehaald, en een van de plekken waar ze werden ondergebracht was het Burgerweeshuis.
Vlak voor het moment dat de nazi’s Nederland binnenvallen, bevindt Truus Wijsmuller zich in Frankrijk. Ze krijgt op 9 mei 1940 een slecht voorgevoel en reist zo snel mogelijk – de reis ging drie dagen duren – terug naar Amsterdam om ‘haar’ kinderen op 14 mei 1940 met 5 autobussen uit het Burgerweeshuis naar IJmuiden te brengen, waar ze naar Engeland kunnen. Een uur voor de capitulatie schepen 74 kinderen in op de SS Bodegraven. Het schip vaart naar Engeland maar de kinderen mogen er niet aan wal komen vanwege hun Duitse nationaliteit. Het schip vaart verder naar Belfast, maar meert toch in Engeland aan en wel op 19 mei aan in Liverpool. In Nederland werd ter bevestiging het radio-bericht uit Engeland ontvangen: ‘The children of Mrs. Wijsmuller are O.K.‘. De 73 kinderen verbleven de hele oorlog in Engeland in tehuizen of familie.
Waarom het Burgerweeshuis?
Niet Truus Wijsmuller maakte de keuze voor het Burgerweeshuis. De Nederlandse regering werd verrast door de vluchtelingenstroom in november 1938. Er werd naarstig gezocht naar plekken om de vluchtelingen op te vangen. In Amsterdam werd zo bijvoorbeeld het Lloydhotel gebruikt voor de opvang. Voor een deel van de kinderen werden aparte opvangplaatsen gecreëerd. Sommige plekken moesten na een tijdje weer sluiten, soms waren de onderkomens niet geschikt voor opvang in de winter, soms was het alleen geschikt voor kleine kinderen, soms was het een soort zomervakantieoord en moest het na de winter ontruimd worden.
Het burgerweeshuis had ruimte over en werd in maart 1939 een opvangplek voor vluchtelingen.De reguliere joodse weeshuizen in de stad hadden ook al kinderen opgenomen, maar zij hadden niet veel plek en wilden alleen orthodoxe kinderen opnemen. Veel van de kinderen die in het burgerweeshuis werden gehuisvest waren eerder ondergebracht in huizen in Bergen aan Zee en Wijk aan Zee. Deze huizen werden gesloten.
In de zomer van dat jaar brak er difterie in het tehuis uit, de zieke kinderen werden overgebracht naar het quarantainegebouw / vluchtelingenkamp aan de Zeeburgerdijk.
Als bewoners van het Burgerweeshuis te Amsterdam die in de oorlog vermoord werden staan op joodsmonument.nl geregistreerd:
Hartog de Jong (Amsterdam, 3 juli 1925 – onbekend, 31 maart 1944) en zijn broer
Jacob de Jong (Amsterdam, 15 november 1928 – Sobibor, 5 maart 1943)
Salomon Mok (Amsterdam, 8 mei 1937 – Auschwitz, 26 februari 1943)
Emil Walter Eger (Amsterdam, 14 november 1939 – Amsterdam, 13 oktober 1941).
De broers De Jong waren geen Duitse vluchtelingenkinderen en hadden niets met Truus Wijsmuller te maken. Het antwoord op de vraag waarom zij in het Burgerweeshuis zaten blijft open.
bron:
www.joodsmonument.nl (geraadpleegd 2 november 2016),
www.annefrank.org, lemma Truus Wijsmuller helpt 73 Joodse kinderen naar Engeland (geraadpleegd 2 november 2016),
“Joodse vluchtelingetjes hebben diphterie”. “Zaans volksblad : sociaal-democratisch dagblad“. Amsterdam, 12-08-1939. Geraadpleegd op Delpher op 02-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010943577:mpeg21:a0186
“Slechts enkele Joodse kinderen hebben thans in het Burgerweeshuis te Naarden ’n gastvrij onder dag bekomen. De regering weigert de anderen. De grens moet open.”. “Het volksdagblad : dagblad voor Nederland“. Amsterdam, 17-11-1938. Geraadpleegd op Delpher op 02-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010474268:mpeg21:a0005
“Het begon in November 1938”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 30-01-1953. Geraadpleegd op Delpher op 05-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873872:mpeg21:a0057
email Miriam Keesing d.d. 7 november 2016
www.dokin.nl, lemma Amsterdam, burgerweeshuis (geraadpleegd 7 november 2016)
met dank aan Miriam Keesing.
email Miriam Keesing d.d. 2 februari 2018, aanvulling en verbetering
illustratie
“Joodse vluchtelingetjes hebben diphterie”. “Zaans volksblad : sociaal-democratisch dagblad“. Amsterdam, 12-08-1939. Geraadpleegd op Delpher op 02-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010943577:mpeg21:a0186
“Slechts enkele Joodse kinderen hebben thans in het Burgerweeshuis te Naarden ’n gastvrij onder dag bekomen. De regering weigert de anderen. De grens moet open.”. “Het volksdagblad : dagblad voor Nederland“. Amsterdam, 17-11-1938. Geraadpleegd op Delpher op 02-11-2016, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010474268:mpeg21:a0005
laatst bijgewerkt:
26 september 2019