In het Amsterdam van voor de Tweede Wereldoorlog kenden we naast officiële namen als Nieuwe Kerkstraat, Nieuwe Herengracht en dergelijke ook de in de volksmond gebruikte namen van Jodenkerkstraat, Joden Herengracht, Joden Prinsengracht en Joden Keizersgracht. Van deze namen resteert nu alleen nog de Jodenbreestraat, als vervolg van de Sint Anthoniesbreestraat. Wat is de geschiedenis van deze straat?
De Sint Anthonieszeewering was de basis voor de Sint Anthoniesbreestraat en Jodenbreestraat. De basis voor deze stelling is een zeldzame stadskaart uit 1585 van Amsterdam die door Plantijn gemaakt werd (rechtsboven). Hierop is de kortstondige fase te zien tussen de Tweede Uitleg (tot Zwanenburgwal/Oudeschans) en de nog geen tien jaar latere correctie daarop tot de Nieuwe Herengracht.
Op de plaats waar in 1601-1602 de Sint Anthoniessluis zou komen (foto) is een eenvoudig hekkenpoort te zien. Daarbuiten kronkelt de zeewering langs het Leprozengesticht oostwaarts. Het Leprozengesticht lag aan de dijk. Volgens het Stadsarchief geeft dit de situatie weer tussen 1581 en 1588. In het laatste jaar, 1588, viel het besluit tot de verder gelegen uitleg en werd het stuk zeewering dat nu binnen de stad getrokken zou worden ‘strakgetrokken’. Dat hield in dat het keurig recht werd afgestoken en de kronkels werden aangevuld.
Dat lukte en het ‘straktrekken’ werd een voorbeeld voor het latere straktrekken van de Haarlemmerdijk. Dit moet het deel van de zeewering betreffen waar later de sluis zou komen, het beherende heemraadschap had namelijk de eis dat er geen doorbraken mochten plaatsvinden, voordat het nieuwe dijklichaam ‘gezet’ was en hield hier een periode van 10 jaar voor aan.
Tussen 1600 en 1602 werd de Breestraat gerooid en vanaf 1602 bebouwd. Het rooien van de Breestraat gebeurde samen met het inrichten van Vlooienburg, het was in feite één project en vertoonde voor het eerst een planmatige inrichting van nieuw land volgens de renaissanceprincipes van de ideale stad. De bouwvergunningen voor de Jodenbreestraat werd en bloc uitgegeven
Er was een groot verschil tussen de Sint Anthoniesbreestraat voor de sluis (vanaf de Dam gezien) en de Breestraat voorbij de sluis. De eerste was koud op het bestaande dijklichaam gebouwd (inclusief de bocht) en de Breestraat op een gekuiste versie van het oorspronkelijke dijklichaam. De Breestraat werd omzoomd door twee gegraven grachten, de Houtkopersburgwal en de Houtgracht.
Er kwamen op het deel vanaf de Anthoniessluis tot aan het Mr. Visserplein in de zeventiende eeuw veel Joden wonen, waardoor dit deel al snel Jodenbreestraat genoemd werd, en het andere deel van de Breestraat werd Antoniesbreestraat genoemd. De Anthoniesbreestraat was al pre-stedelijk bebouwd voordat de stadsuitleg haar inhaalde. Meer over de Sint Anthoniesbreestraat staat hier, meer over de Jodenbreestraat staat hier.