Bontio Moskovits werd geboren in Leordina in Roemenië op 3 februari 1907 als zoon van Moses Moskovits en Frieda Wieder. Zijn voornaam Bontio is de naam geregistreerd bij de Burgerlijke Stand in Amsterdam, op de kaart van de Joodsche Raad is de voornaam Benzion opgetekend. Deze naam werd doorgaans gebruikt.
Bontio trouwde op 2 juni 1931 in Bratislava met Friderika Heinovits (Beken, 26 september 1907). Bontio en Friderika kwamen in 1938 naar Amsterdam en gingen wonen op de Uiterwaardenstraat 86-2 om in juni 1939 te worden ingeschreven op de Gaaspstraat 79-2.
Bij Koninklijk Besluit van 11 maart 1939 werd Bontio toestemming verleend voor de aanvaarding van de functie van voorzanger in de Lekstraat-synagoge. Deze toestemming was nodig omdat Bontio niet de Nederlandse nationaliteit had. Hij werd op 30 maart 1939 in die functie geinstalleerd. De voorzitter van het kerkbestuur, de heer A. Maykels, memoreerde dat het slechts weinigen gegund was om Eerste Voorzanger te worden in een nieuwe synagoge. De synagoge, van de Joodse architect Abraham Elzas (1907-1995), was in 1937 gereed gekomen en was de laatste synagoge die in de hoofdstad voor de Tweede Wereldoorlog werd gebouwd. De synagoge aan de Lekstraat was niet de enige synagoge waaraan Bontio verbonden was, hij werd later voorzanger bij de hoofdsynagoge aan het Jonas Daniel Meijerplein.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Bontio, Friderika en hun kinderen Uriel (1932), Noemi (1936) en Chaja Nachama (1942) opgepakt en geregistreerd in Westerbork op 17 september 1942. Bontio werd in Westerbork te werk gesteld en vanwege de Roemeense nationaliteit kwamen ze op een lijst om gerepatrieerd te worden naar Roemenië.
Na de oorlog keerde het gezin terug naar Amsterdam. Op 23 november 1945 werden ze ingeschreven op de Waverstraat 66-3. 
In mei 1947 werd een vierde kind geboren, hun zoon Mosje Elitsoer, gevolgd door dochter Aviva op 7 juli 1949 (overleden 2024). In mei 1954 verhuisde het gezin naar de Rooseveltlaan 35-1. Mosje heeft zijn vader later opgevolgd als chazzan van de Lekstraatsjoel.
Bontio werd een gewilde voorzanger van de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge. Daarnaast was hij mohel (besnijder) en er werd over hem gesteld: “Heeft duizenden joodse jongetjes in het verbond van Abraham opgenomen.” Bontio was als voorzanger niet alleen actief tijdens de diensten, maar trad ook op het Hebreeuwse en Jiddische liederen, zoals op 16 april 1950 in de Bachzaal in Amsterdam en op 22 juli 1953 voor de VARA-radio naar aanleiding van Tisja Be’Av en de sterfdag van Theodor Herzl. De optredens voor de radio vonden regelmatig plaats en op 16 april 1954 verscheen er, naar aanleiding hiervan, een groot interview met Bontio in het Nieuw Israëlietisch Weekblad:
‘ Op woensdag 21 april (1954) zult u van 18.20—18.50 uur in het kader van een Pesach programma voor de V.A.R.A weer kunnen luisteren naar de Amsterdamse chazzan Benzion Moskovits. De heer Moskovits die regelmatig in Joodse radioprogramma’s optreedt, is qua aanleg een groot zanger. Maar meer nog dan door de radio kunt u dit constateren als u hem hoort zingen in zijn synagoge in de Lekstraat. In deze weidse, enigszins hol resonerende ruimte maakt zijn tenor veelal de imposante indruk een uiterst welluidende jubel ter ere van God te zijn, via een timbre dat zich soms zo zeer verliest in een climax van opperste blijheid, dat de vreugde en innige warmte ervan onweerstaanbaar op de aanwezigen moeten overslaan. Naast chazzan in de zuiver religieuze betekenis, Is de heer Moskovits dus tevens in die zin een ware voor-zanger, dat hij zijn gemeente tot voorbeeld is in de beleving der eenheid van melodie en heilige tekst
Toen ik hem opbelde voor een onderhoud in verband met deze rubriek was zijn eerste reactie: „Dat is wel toevallig, want in April is het juist vijftien jaar geleden dat ik in Amsterdam werd benoemd.” Die benoeming heeft heel wat voeten in de aarde gehad, ja, haast wel de voetstappen van een half mensenleven…
Om maar met de eerste schreden te beginnen : die werden gezet in het Roemeense stadje Leordina, waar hij in 1907 werd geboren. Denk niet te gering over Leordina: er woonden tweehonderd Joodse families en één ervan was die van Benzions vader, die in Leordina een boerderij had („een groot man in wijsheid en vroomheid”) en die behalve zijn zoon Benzion nog zes dochters bezat. Twee daarvan zijn nu nog in leven en wonen in Israël. Van zijn moeders kant kan de familie bogen op vele chazzaniem (voorzangers-red.), bijvoorbeeld de in Amerika zeer bekende chazzan Jehoshua Wieder.
Benzion zal ongeveer drie jaar oud geweest zijn, toen zijn oom, die cantor en sjouchet was in Hongarije, hem op straat Kiddoesj hoorde zingen en hem naar aanleiding daarvan een grote toekomst voorspelde. Vader Moskovits hoopte eigenlijk dat zgn zoon hem later zou opvolgen, maar toch was het de „profetie” van de oom die in vervulling zou gaan. Hij had een zeer religieuze natuur en bezocht van zijn dertiende tot zijn negentiende jaar verschillende Talmoed-scholen (Jesjiwoth), zo ook een in de hoofdstad van Slowakije, Presburg (Bratislava), in welke scholen hij toen als chazzan optrad. Na zijn negentiende jaar leerde hij het goudsmids- en graveursvak doch bleef daarnaast als chazzan van zich laten horen: „Uit liefhebberij”. Zo bevond zich eens onder zijn gehoor de Russisch-Joodse zangpedagoog uit Wenen, prof. Arthur Wolf, welke hem sterk aanried zangles te nemen. Aldus gebeurde: van 1934 tot en met 1938 stond zijn vocale studie, waarvan twee jaar op het Conservatorium te Wenen, onder leiding van prof. Wolf.
Onderwijl was hij in 1936 benoemd geworden tot „onbezoldigd” chazzan in een der synagogen van Presburg, de stad waar hij in 1930 zijn vrouw had leren kennen. Enige jaren later braken er tussen Roemenië en Tsjecho-Slowakije over wederzijdse uitwijzing van Joodse burgers onenigheden uit, juist omstreeks de tijd dat de heer Packter, lid van de kerkenraad van de nieuwe Lekstraat-synagoge, zich in Presburg bevond en zeer ingenomen was met het zingen van chazzan Moskovits, die hi8j aanried bij deze synagoge te solliciteren. Ondertussen was de uitwijzingstwist zo hoog opgelaaid, dat de heer Moskovits zich genoodzaakt zag met zijn gezin te emigreren. En ofschoon hg nog geen antwoord op zijn sollicitatie had ontvangen, besloot hij dat het doel van zijn emigratie voorlopig Amsterdam zou zijn. In Amsterdam aangekomen hoorde hij dat ‘men pas het antwoord op zijn sollicitatie had verzonden’ En daar stond de kandidaat, die zojuist schriftelijk was uitgenodigd om te komen proefzingen! Hij werd niet nog een mededinger gekozen uit dertien gegadigden. In Amsterdam vond toen in december een herverkiezing plaats. Een advertentie, welke in die dagen het verkiezingscomité van zijn aanhangers in het N. I. W. plaatste, bevatte een imposante foto van de chazzan.
Op 22 december had de Lekstraat-sjoel zijn gazzan en daarmee de heer Moskovits. In aanwezigheid der leden van het Roemeense gezantschap en van vele Amsterdamse autoriteiten werd hij op 17 april, nadat koningin Wilhelmina hiervoor haar bijzondere toestemming had verleend, door opperrabbijn Sarlouis geïnstalleerd…
Men was er verbaasd over dat de heer Moskovits zovele oude Amsterdams-Joodse gezangen kende. „Ja, dat blijft nu mijn eigen geheim,” zei hij toen glimlachend. Maar thans wil hij er wel voor uitkomen, dat hij ze in zeer korte tijd had geleerd van de Haarlemse chazzan M. Petzon, met wie hij in Antwerpen in contact was gekomen. ,
Het echtpaar Moskovits, dat in de oorlog de hel van Buchenwald, Ravensbrück en Bergen-Belsen wist te doorstaan, heeft vijf kinderen, waarvan er twee na de oorlog in Nederland werden geboren. Ook in Nederland heeft de heer Moskovits zijn muziekstudie nog enige jaren voortgezet, o.a. bij de koordirigent wijlen S. H. Engelander voor harmonie en bij de vocalisten Herman Schey (bij wie Moskovits’ oudste zoon Uriel nu studeert) en Elsa Barther- Rettich. Een studie waarvan bij hem thuis een uitgebreide discotheek van vrijwel alle grote chazzoniem, stapels Joodse liturgische en folkloristische muziek en kasten die uitpuilen van boeken over deze muziek getuigen. Wij hopen dat chazzan Moskovits zich nog tientallen jaren met zijn bijzondere gaven aan Joods-religieus Amsterdam zal kunnen wijden.’
Bontio vierde in 1964 zijn 25-jarige jubileum als voorzanger in Amsterdam wat op 6 april 1964 in de Lekstraat-synagoge gevierd werd. Tijdens de viering van dit jubileum werd hem de chower-titel verleend.
Bontio overleed op 18 september 1968 in Amsterdam. Hij werd slechts 61 jaar.
Hij werd begraven op de Joodse begraafplaats in Muiderberg en later herbegraven in Israël.
Zoon Uriel werd in 1959 chazzan van de Joodse gemeente in Deventer en volgde zijn vader na zijn overlijden op als voorzanger in de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge en zou eveneens voorgaan in de synagoge aan de Lekstraat.
bron:
aanvaarding functie, AMSTERDAM. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 23-03-1939, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000577004:mpeg21:p00006.
Moskovits, Benzion, Joods Biografisch Woordenboek, http://www.jodeninnederland.nl/id/P-842 (geraadpleegd 23 augustus 2024).
De installatierede. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 07-04-1939, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874670:mpeg21:p009.
Friderika Heinovits, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 325.
Benzion Moskovits, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130344656 (Benzion MOSKOVITS).
Mosje, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 09-05-1947, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873411:mpeg21:p007.
Aviva, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-07-1949, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873507:mpeg21:p010.
GAZZAN MOSKOVITS. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 24-03-1950, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873951:mpeg21:p004.
Radio-uitzendingen. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 17-07-1953, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873896:mpeg21:p002.
Leo Hoost, Te gast bij… Chazzan Moskovits. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 16-04-1954, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858313:mpeg21:p011.
Ned. Isr. Gemeente te Deventer nam afscheid Dankbaarheid en weemoed tijdens bijzondere dienst Gazzan L. van Essn ging heen, U. Moskovits kwam. “Deventer dagblad”. Deventer, 27-05-1959, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO02:163930046:mpeg21:p00005.
Bar Mitswa Mosje, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 29-04-1960, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872571:mpeg21:p005.
Chazan Moskovits jubileert. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 27-03-1964, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874493:mpeg21:p006.
Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 19-09-1968. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000035567:mpeg21:p012.
In joodse gemeenschap Vijf voorgangers en voorzangers benoemd. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 31-10-1968. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000035727:mpeg21:p002.
Aanvulling Ruben Vis (email) d.d. 2 september 2024
illustratie:
De installatierede. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 07-04-1939, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874670:mpeg21:p009.
Mosje, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 09-05-1947, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873411:mpeg21:p007.
Aviva, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 15-07-1949, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873507:mpeg21:p010.
Leo Hoost, Te gast bij… Chazzan Moskovits. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 16-04-1954, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858313:mpeg21:p011.
Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 19-09-1968. Geraadpleegd op Delpher op 23-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000035567:mpeg21:p012.
gepubliceerd:
23 augustus 2024
laatst bijgewerkt:
2 september 2024