Op de hoek van de Tweede Jan van der Heijdenstraat met de Van Woustraat, op nummer 68-72, had Leendert Oudkerk (Amsterdam, 9 juni 1883 – Amsterdam, 25 december 1940) voor de oorlog zijn textiel/manufacturenzaak. Ze woonden boven de zaak. Leendert was getrouwd met muziekpedagoge Henriëtte Hamburger (Amsterdam, 26 mei 1888 – Birkenau, 30 januari 1943) en zij hadden vijf kinderen; Gerrit (Amsterdam, 23 september 1918 – Auschwitz, 14 februari 1943), Aron (Nol, Amsterdam, 5 september 1920 – Auschwitz, 22 oktober 1943), Helene (Leny, Amsterdam, 3 januari 1923), Elisabeth (Amsterdam, 2 april 1924 – 14 juni 2020) en Jacob (Jaap, Amsterdam, 16 maart 1928). Het gezin Oudkerk woonde met schoonmoeder en de huishoudster boven de zaak. Slecht drie kinderen overleefden de oorlog. Elisabeth zat in het verzet en werkte in de crèche op de Plantage Middenlaan. Zij is beter bekend als Betty Oudkerk.
Betty was zeventien jaar oud toen ze in de crèche begon te werken. Ze zag er alles en was een van de redders van 600 Joodse kinderen. Ze sprak haar hele leven nauwelijks over wat ze er had meegemaakt, tot vier jaar voor haar dood. Toen liet ze het verhaal op aandringen van haar kinderen optekenen. Ze was een van de verzorgsters die bij de crèche wachtte tot de tram bij de halte voor de Hollandsche Schouwburg stopte en dan met de kinderen ging wandelen. Op die korte momenten was de ingang van de crèche niet meer te zien voor de soldaten van de nazi’s die wacht liepen voor de schouwburg. Ze liep naar de Plantage Parklaan, naar het gebouw van de Joodse gemeente, of naar een zandvlakte in de buurt of richting Portugese Synagoge en liet daar dan enkele van de kinderen achter. Die werden opgevangen en door het Amsterdamse of Utrechtse studentenverzet in veiligheid gebracht. Doorgaans naar Limburg of naar Friesland.
| De winkel van het gezin Oudkerk werd onteigend en ingepikt. De weduwe van Hendrik Koot, de WA’er die omkwam bij rellen, was degene die deze winkel inpikte. |
Betty was bevriend met Sieny Kattenburg. Het was een vriendschap die begon met een ontmoeting op de Amsterdamse Huishoudschool aan het Zandpad en een leven lang zou duren. In de zomer van 1941 mochten de meisjes niet meer naar de school, de nazi’s verboden het Joodse kinderen niet-Joodse scholen te bezoeken. Betty en haar Joodse vriendinnen konden aan de slag in de crèche, waar vanaf 15 september 1941 alleen Joodse kinderen zaten en alleen Joodse verzorgsters werkten.
Betty volgde er een tweejarige opleiding en vond het werk met de kinderen heerlijk. Er veranderde veel in de crèche toen deze in oktober 1942 officieel dependance werd van de Hollandsche Schouwburg. De kinderen werden gescheiden van hun ouders, die aan de overkant zaten, en waren nerveus en bang. De nazi’s aan de overkant wilden dit omdat ze de herrie en onrust van de kinderen niet in de schouwburg wilden hebben.
Een klein aantal verzorgsters werd door Walter Süskind en directrice Henriëtte Pimentel benaderd om te helpen om kinderen in veiligheid te brengen. Kinderen wegsmokkelen, met gevaar voor eigen leven. Dit plan leidde tot het redden van zeker 600 kinderen. Betty vond het goed dat er 600 gered waren, maar verschrikkelijk dat er duizenden niet in veiligheid gebracht konden worden. Ze had altijd het gevoel dat ze meer had moeten doen. Dat liet haar het hele leven niet meer los.
De laatste razzia in Amsterdam vond plaats in de nacht van 28 op 29 september 1943. Ook de crèche werd in die nacht leeggehaald en het lukte Betty met hulp om zich te verstoppen op de zolder van de naast de crèche gelegen kweekschool. Daarna begon haar onderduikperiode. Ze zat op verschillende locaties ondergedoken en overleefde de oorlog.
Na de oorlog ging Betty werken in het Binnengasthuis en later bij de Bergstichting. Ze trouwde met Bram Goudsmit en ze kregen vijf kinderen. In 2016 liet Betty door Esther Göbel en Henk Meulenbeld haar levensverhaal optekenen in het boek Betty, een joodse kinderverzorgster in verzet.
bron:
Esther Göbel, ‘In Memoriam, Betty Goudsmit – Oudkerk (1924 – 2020)’, website Joods Cultureel Kwartier. https://jck.nl/nl/article/memoriam-betty-goudsmit-oudkerk-1924-2020. 16 juni 2020.
L. Vogelaar, ‘Een Joodse kinderverzorgster in verzet’, 30 november 2016, website Reformatorisch Dagblad. https://www.rd.nl/boeken/een-joodse-kinderverzorgster-in-het-verzet-1.1355312. 16 juni 2020.
Kemal Rijken, ‘Betty Goudsmit – Oudkerk overleden’, 16 juni 2020, website Jonet. https://jonet.nl/betty-goudsmit-oudkerk-96-overleden/. 16 juni 2020.
Stadsarchief Amsterdam, Elisabeth Oudkerk, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1705
illustratie:
© joodsamsterdam.nl, bewerkt
gepubliceerd
16 juni 2020
laatst bijgewerkt:
5 november 2024