Benjamin Dias Pato was een chacham, wat vertaald kan worden als een wijze man of rabbijn. Aangezien hij ook predikte was dit laatste waarschijnlijk het geval. Hij was een zoon van Jacob Dias Pato en leerling van Saul Levi Morteira.
Benjamin Dias Pato was de eerste leraar bij Abi Jethomim, een leerschool in de Jodenbreestraat die in 1648 werd opgericht. Hij was tevens leraar bij de Academie de los Huerfanos, een academie die in 1648 in Amsterdam werd opgericht. Hij was een belangrijk en vooraanstaand lid van de Sefardische gemeenschap in Amsterdam.
1664
Pato werd vermoord. Een huurmoord, en de opdracht werd gegeven door Sefardische koopman Jacob Nabarro. Hij gaf de opdracht aan de man van Trijntje Poulus die als dienstbode bij hem werkte. Trijntje woonde met haar man Jan Nieuwkerk op de Verversgracht, de huidige Zwanenburgwal. Nabarro besprak het plan voor de aanslag met Nieuwkerk die daarmee een bedrag van ƒ 200,- zou verdienen, een kapitaal in die tijd. Het kwam overeen met twee jaarlonen door een dagloner zoals Nieuwkerk. De straf voor Nabarro zou uiteindelijk worden dat hij uit Holland werd verbannen. De aanleiding voor de moordpartij is nooit opgehelderd. Nieuwkerk werd gearresteerd en bij de verhoren vertelde hij dat Pato volgens Nabarro hem ‘een groot affront’ (belediging) had gedaan. Wat dit dan inhield is nooit bekend geworden.
Om zijn schuttersvaardigheden te verbeteren oefende Nieuwkerk op de stadswal met het pistool dat Nabarro voor hem had aangeschaft. Daarna werd er een aantal dagen gewacht op een goede gelegenheid en die deed zich voor op de avond van 17 maart 1664 toen Pato het weeshuis verliet om naar huis te gaan. Nieuwkerk durfde op het moment supreme niet te schieten, Nabarro gaf hem een paar slokken brandewijn en dreigde dan maar zelf te schieten waardoor Nieuwkerk zijn beloning zou mislopen. Vervolgens liep Nieuwkerk achter Pato aan en schoot hem in de rug. De rabbijn stierf ter plekke.
Kronieken
In 1670, zes jaar na de moord, werd de aanslag opgetekend in ‘Kort Kronykje behelsende alle de voornaemste Geschiedenissen die er in de tijd van 120 jaren van Anno 1550 tot 1670 in de Nederlanden als elders zijn voorgevallen‘. Hierin was te lezen: ‘Den 17 Maert, wiert Benjamin Dias Pato, een Jode t’ Amsterdam woonachtig, voor zijn huijs verradelijck doodschooten. Den moordenaer uitghevonden zijnde, is de vijfden van den volgende maendt, daer over gheradbraeckt. Hij bekende daer toe ghekocht te zijn door eenen andere Jode, Jacob Nabarro ghenaemt, die ontvlucht was’.
In de Hollandsche Mercurius (waarschijnlijk 1665) werd het voorval eveneens beschreven en de zaak liep toen nog: ‘en op sekere ongehoorde en verradelijke moord binnen Amsterdam bij avont door een Jode gedaen aen een andere eerlijke Jode, so deselfe in zijn Stoepen was, die doende doodschieten, heeft d’Achtb. Magistraet van die Stat, dusdanige afkondinge laten doen:
Also mijn Heeren van E. Geregte nu sekerlijk sijn onderrigt door wien d’ excrable moord van Benjamin Dias Pato, in de notificatie van den 20. deser vermelt, is geperpetreert, en dattet selve is geschiet door handen van Jan Nieuwkerk, Deen van natie, tegenwoordig in hechtenisse, en dat door indictie en instigatie van een andere Jode, alhier ter Stede in No. 5 bij d’ Antonis-Poort woonagtig genaemt Jacob Nabarro, out tussen de 50 a 60 Jaren, van tamelijke lengte en middelmatige dikte, met swart hair uyt den grijse, redelijk lang en weynig gekrult, met grote swarte knevels, sprekende goet Spaens, maer quaet Neerlants, dewelke den gevangenen voor een beloofte somme van penninge daer toe heeft gekost, de man hem metter vinger heeft aangewesen, en by ’t doorschieten ook is present geweest, synde op gisteren va Den Hage, en van daer mette Schuyt, van tween op Delft vertrocken met menige om na Engelant of Brabant te gaen: En also men sodanig enorm, verfoeyelijk, moordadig en noyt in dese Landen gehoort feyt gaern anderen ten exempel na verdienste wilde doen straffen: So ist, dat bij desen een ygenlijk wort verwittigt en genotificeert, datte gene die de voornoemde Joden aen de Justitie, ’tsy hier of elders, daer ’t ook soude mogen sijn, weet aen te brengen, sulcx dat hij in hegtenisse geraekte, uyt hsnfern van de Heeren Tresorieren deser Stede ontvangen sal, een praemie van 400 Silvere Ducatons, en zijn Naem sal werden gesecreteerd.
Men heeft dus geprobeerd om Nabarro op te sporen en we werd een premie op zijn hoofd gezet van 400 zilveren dukaten. De identiteit van degene die hem zou opsporen zou bovendien geheim worden gehouden. Uiteindelijk leidde de moord op Pato voor moordenaar Nieuwkerk tot radbraken en de dood op het galgenveld in Amsterdam-Noord, en voor de opdrachtgever Nabarro tot verbanning uit Amsterdam.
Benjamin Dias Pato werd begraven op de Portugees-Israëlitische begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel.
bron:
Pato, Jewish Encyclopedia, https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11948-patto-pato-benjamin-dias (geraadpleegd 4 april 2024).
Frans Thuijs, De Onbekende Lotgenoot van Elsje Christiaens, Ons Amsterdam (29 juli 2015).
Begraafplaats Ouderkerk, https://www.bethhaim.nl/dj-archief/7327-benjamin-dias/.
Kort Kronykje behelsende alle de voornaemste Geschiedenissen die er in de tijd van 120 jaren van Anno 1550 tot 1670 in de Nederlanden als elders zijn voorgevallen, Marcus Doornick, boekverkooper op den Vijgendam (1670) 343, 344.
Hollandsche Mercurius (Amsterdam 1665?) 86,87.
gepubliceerd:
31 juli 2024
laatst bijgewerkt:
31 juli 2024