De Joodse begraafplaats Muiderberg werd in 1642 in gebruik genomen door de Hoogduitse (Askjenazische) gemeente nadat het eerste stuk grond op 7 augustus 1642 was aangekocht van Gerrit Jansz. de Wilde, poorter van de stad Muiden, en de toestemming om er een begraafplaats in te richten de volgende dag werd gegeven. De Portugese (Sefardische) gemeente ondersteunde de koop financieel, dit door een lening van ƒ 300,- aan de Hoogduitse gemeente. Het stuk grond kostte ƒ 410,-. Na het inwijden van deze begraafplaats konden leden van de Hoogduitse gemeente hier begraven worden en niet meer, zoals tot dat moment, op de begraafplaats in Ouderkerk. De Portugese gemeente ondersteunde dit graag op voorwaarde dat, zolang de lening niet was terugbetaald, Sefardische Joden hier ook begraven konden worden. Er liggen een aantal Sefardim begraven, 34 jaar na het afsluiten van de lening werd deze terugbetaald.
| Rondleidingen Informatie over rondleidingen vindt u hier. |
Het vervoer van de Amsterdamse doden naar de begraafplaats vond doorgaans per trekschuit plaats. Muiderberg is sinds 1642 constant in gebruik geweest maar had een nadeel, de grote afstand tot de stad met haar grote Asjkenazische gemeenschap. Daarom kocht de Joodse gemeente in 1714 een stuk land op Zeeburg aan. Dit stuk grond was tevens bedoeld voor de armere Joden, kinderen en wanneer er snel begraven moest worden omdat bijvoorbeeld de sjabbat inging en de begrafenis ervoor moest plaatsvinden. Toen Zeeburg in 1914 vol dreigde te raken werd grond in Diemen aangekocht en ook daar een begraafplaats gesticht.
De begraafplaats in Muiderberg is verschillende keren uitgebreid en is nu met ruim 45.000 graven de grootste in gebruik zijnde Joodse begraafplaats in Nederland.
De eerste uitbreiding gebeurde in 1672 toen het stuk grond naast de begraafplaats, dat de Poolse Joden die naar Nederland waren gevlucht in 1660 hadden aangekocht, bij de begraafplaats werd gevoegd. In 1738 werd een stuk land aangekocht en dat gebeurde ook in 1780, 1844 en 1859. In 1924 kocht men nog een stuk land aan, het Kocherbos. Dat is tot dit moment de laatste uitbreiding. Het Kocherbos is inmiddels niet meer in het bezit van de Nederlands-Israëlitisch hoofdsynagoge. Het gebied werd in 2017 verkocht aan de plaatselijke hockeyclub, die midden in het bos over een hockeyveld beschikt. Stichting Hockey Kocherbos verkocht het Kocherbos in 2022 aan het Goois Natuurreservaat, met uitzondering van het hockeyveld en de toegangswegen.
Op de begraafplaats werd een metaheirhuis en ontvangstruimte gebouwd, ontworpen door architect Offenberg, en deze gebouwen waren in 1854 klaar. In 1933 werden ze afgebroken en vervangen door twee nieuwe gebouwen, ontworpen door architect Harry Elte. Het metaheirhuis (gebouw voor de verzorging van de doden) van Elte is, voor zover bekend, nooit als zodanig gebruikt. Verder ligt de begraafplaats achter een eeuwenoude muur, en ook deze muur is, zoals de gebouwen van Elte, een rijksmonument.
Op de begraafplaats zijn verschillende velden. Op Veld A werd begraven van 1642 – ca. 1820. Een deel van dit veld heeft geen matseiwoth (zerken). Deze waren er wel maar toen het leger van Lodewijk XIV in 1672 Naarden had ingenomen en wilden oprukken naar Amsterdam stuitten ze op de Hollandse Waterlinie. Ze besloten om op de Zeedijk tussen Muiden en Muiderberg een stelling te bouwen om vanaf die locatie het Muiderslot onder vuur te nemen. Om te voorkomen dat de kanonnen in de drassige grond zouden wegzakken werden de zerken gebruikt om de ondergrond te verharden. In juni 1673 vertrokken de Fransen. Op Veld B werd begraven van 1820 tot ca. 1895, Veld C van 1863 – 1915, Veld D van 1906 – 1940, Veld E van 1934 – ca. 1978, Veld F vanaf 1978, Veld G vanaf eind jaren negentig.
1724
In 1724 werden bij een uitdraagster in Naarden doodskleden ontdekt die afkomstig waren van een op Muiderberg begraven persoon. Voor de rechter verklaarde de uitdraagster dat zij deze had gekocht van de (niet-Joodse) bewaarder van de begraafplaats. Vervolgens vertelden de bewaarder en zijn vrouw dat zij van vier overledenen de doodskleden hadden ontvreemd. De bewaarder en zijn vrouw werden gebrandmerkt, gegeseld en verbannen en vanaf dat moment werd er voor een Joodse bewaarder van de begraafplaats gezorgd. Van 1834 tot 1866 was dat Raphael Nathan Swaap (1806 – 1866), na 1866 zijn zoon Nathan Sadok Swaap (Muiderberg, 21 januari 1836 – Muiderberg, 6 februari 1910) en na diens overlijden zijn schoonzoon, de heer I. Hartog.
Op deze begraafplaats zijn bekende Joodse Nederlanders begraven, waaronder Jaap van Meekren, Max Tak, Jacob Meijer de Haan, dirigent Sam Englander (leeg graf, hij werd in Sobibor vermoord), Hanny Michaelis, Ben Bril, Jacob Kroonenberg, Isaac Levie Flesseman, Esther de Boer – van Rijk en opperrabbijn Saul Löwenstam. Hieronder een foto-impressie van oktober 2008.
Per boot
Het stoffelijk overschot werd met vanaf Amsterdam via de Naardertrekvaart en het riviertje De Goog naar de begraafplaats gevaren. Bij de Hakkelaarsbrug werd ‘overgestapt’ op een speciaal vaartuig dat over De Goog kon varen. Het riviertje werd in de volksmond de Jodenvaart genoemd, en werd later gekanaliseerd. Een speciale aftakking was gegraven om het lijk vanaf het riviertje naar de begraafplaats te krijgen. Rond 1880 werd er op initiatief van de toen net opgerichte Gooische Stoomtram Maatschappij twee salonrijtuigen ingericht voor het vervoer van overledenen naar de begraafplaats. In een compartiment was ruimte voor de lijkbaar, in het andere compartiment voor de rouwende familieleden. Deze rijtuigen hebben slechts kort dienst gedaan.
September 1933 – opening nieuwe metaheirhuis
Op 17 september 1933 werd het nieuwe Metaheirhuis op de begraafplaats geopend. Het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland schreef dat daarbij onder andere aanwezig waren de Opperrabbijn Abraham Samson Onderwijzer en de rabbijnen De Lange, Akiba Frank, L. D. Staal en Coppenhagen. Het oude gebouw, dat was ingewijd op 21 april 1851, voldeed niet meer aan de bestemming. Het nieuwe reinigingshuis was twee maal zo groot, ontworpen door architect Harry Elte, en gebouwd door aannemer J. C. C. Goedhart, ook verantwoordelijk voor de bouw van het Verenigingshuis op de begraafplaats in Diemen. Voor zover bekend is dit metaheirhuis nooit gebruikt als metaheirhuis (reinigingsplaats voor de overledene), wel als plek van samenkomst voor de begrafenis.
Op 5 november 1933 werd het ontvanggebouw in gebruik genomen. Een plaquette bij de ingang is hieraan een herinnering, door het aanklikken van de foto is een grotere versie te zien.
2023 – informatie rondleldingen
Infomatie over de rondleidingen in 2023 kunt u hier vinden.
bron:
Metaheirhuis. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1933/09/22 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 19-08-2020, http://resolver.kb.nlresolve?urn=MMKB19:000581030:mpeg21:p00018
Jodensloot, Ruben Vis via twitter 13 juli 2022.
1642; Michman, Jozeph, Hartog Beem en Dan Michman, Pinkas, Geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Nederland (Ede 1992) 45.
Kocherbos, aanvulling met dank aan Harry Mock (email d.d. 30 december 2022).
1724, Uit de Oude Doos.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 16-06-1922, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584068:mpeg21:p00003.
illustratie:
Metaheirhuis. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1933/09/22 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 19-08-2020, http://resolver.kb.nl
gepubliceerd:
5 mei 2016
laatst bijgewerkt:
25 mei 2023