Batavierstraat

De Batavierstraat bestaat niet meer. Deze straat werd afgebroken rond 1920, samen met de toenmalige Uilenburgerstraat ten gevolge van de sanering van deze buurt en de Nieuwe Uilenburgerstraat kwam ervoor in de plaats.
In dit stuk van de stad heeft menige Joodse familie haar wortels liggen. Zoals de Uilenburgerstraat was ook de Batavierstraat een lange, smalle straat. De naam dankt de straat waarschijnlijk niet aan Germaanse stammen die de Rijn afzakken, maar eerder is het een verbastering van Bataviastraat. Deze naam zou, met de VOC-geschiedenis van dit deel van de stad, ook logischer zijn.

Batavierstraat 232 – Cornelis de Gelder
Iemand die op de Batavierstraat 232 (oude telling) geboren werd, was Hadjememaar. Dit was de bijnaam voor Rooms-katholieke Cornelis de Gelder (Amsterdam, 22 november 1856 – Amsterdam, 30 november 1931).  Hij was zwerver, acrobaat (volgens de keuring door de militaire dienst), metselaar, werd twee keer weduwnaar en bleef met zijn vijf kinderen alleen achter.
Hij wordt gezien als het beroemdste drankorgel van de twintigste eeuw en hij richtte een politieke partij op. Deze partij, de Rapaille-partij, kan nauwelijks serieus genomen worden maar kwam in 1921 wel met twee zetels in de gemeenteraad. Hij werd gesteund door vrijdenkers en kunstenaars.
De verkiezingen van 1921 heeft Hadjememaar niet meegemaakt in Amsterdam. Vlak ervoor werd hij gearresteerd voor openbare dronkenschap en hij moest naar de strafinrichting in Veenhuizen. Deze ontwenningskuur deed hem goed. Hij kwam terug naar Amsterdam en hij werd niet meer dronken gezien. In 1931 overleed hij op 75-jarige leeftijd nadat hij bij het oversteken bij het Leidse Bosje werd aangereden.

Batavierstraat 10 – Hartog Aandagt
In 1894 deed Hartog Aandagt (Amsterdam, 16 april 1827 – Amsterdam, 3 november 1906) zijn zaak in lompen en aanverwante artikelen over aan zijn zoon, Gerrit Aandagt (Amsterdam, 11 oktober 1858 – Amsterdam, 10 juli 1941). Aan het einde van zijn leven woonde Gerrit in het Tehuis voor Ouden van Dagen aan de Ruyschstraat 7. Daar overleed hij op 82-jarige leeftijd.

Batavierstraat 11 – J. Roosnek
Abonnementsplaatsen voor de voorstelling van Sarah Bernhardt waren in april 1883 verkrijgbaar bij J. Roosnek, op dit adres, en J. Scharis.
Sarah Bernhardt (Parijs, 22 oktober 1844 – Parijs, 26 maart 1923) was de beroemdste actrice van haar tijd. Ze reisde de wereld over en trad een aantal keren in Amsterdam op, zowel in de Stadsschouwburg als in het Grand Théâtre des Variétés in de Amstelstraat. De grootmoeder en wellicht ook de grootvader van moederszijde van Sarah waren Amsterdamse Joden.

Batavierstraat 15 – brooddepothouder A. Citroen
Rond 1880 was A. Citroen depothouder van de broodfabriek ORT ‘De Haan’. Abraham Citroen (Nijkerk, 20 januari 1851) was gehuwd met Betje Smalhout (Amsterdam, 29 juni 1854).

Batavierstraat 16 – gevelsteen
Op de gevel van Batavierstraat 16 prijkte een gevelsteen van een olifant bij een palmboom met het onderschrift “De Witte Olifant”. Deze zelfde gevelsteen is nu de gevelsteen van basisschool “De Witte Olifant” op de Nieuwe Uilenburgerstraat.

Batavierstraat 17 – Juda Veerman
In 1901 komt Juda M. Veerman (waarschijnlijk Amsterdam, 9 oktober 1877) met zijn bedrijf “De Nieuwe Onderneming” naar voren. Hij was op dit adres gevestigd en kocht vodden, benen, lood, koper, ijzer, tin, zink, roodkoperen steeltjes (gebruikt in de diamantindustrie – red) en dergelijke op.

Batavierstraat 19 – brand
Rond de jaarwisseling van 1895 was er brand op dit adres en de bewoner was van alles beroofd. Aangezien hij geen verzekering had werd de Joodse gemeenschap opgeroepen te helpen. Hulp aan de gemeenschap werd vaker gevraagd én gegeven.

Batavierstraat 24 – bakker Bleekrode
Mozes Bleekrode (Amsterdam, 4 juli 1862 – Westerbork, 1 april 1943) had rond 1896 op dit adres zijn bakkerij.

Batavierstraat 26 – M. S. Corlijn
M. S. Corlijn (waarschijnlijk Mozes Samuel Corlijn, Amsterdam, 23 november 1849) had op dit adres een slijterij en tapperij in 1893. Zijn dochter was actief voor de Vereeniging “Hulp en Steun aan Wezen”. In 1899 werd deze zaak overgenomen door S. de Jong. Deze locatie werd in 1902 gesloten, de klanten werden naar de locatie op Batavierstraat 46 verwezen en de locatie op de Lange Houtstraat hoek Waterlooplein.

Batavierstraat 27 – roosjessnijdsters
Op dit adres waren in 1896 roosjessnijdsters werkzaam voor de diamantindustrie.

Batavierstraat 27 – R. van Kollem
In 1905 woonde R. van Kollem (vermoedelijk Rachel van Kollem, Amsterdam, 2 juli 1857) op dit adres en was er een machinale brei-inrichting gevestigd.

Batavierstraat 28 – Zadok Simon Hekster
Rond 1867 was Zadok Simon Hekster (Amsterdam, 14 juni 1830) lid van het Israëlietisch Doodgraverscollege en woonde op dit adres (oude telling 256). Zadok was gehuwd met Rebecca Groen (Amsterdam, 11 maart 1834).

Batavierstraat 28 – gevelsteen
Op dit adres was een gevelsteen in rococostijl aangebracht met het bijschrift “De Vogelstruis 1742”. Deze gevelsteen is nu aangebracht op Nieuwe Uilenburgerstraat 114 en werd in 2014 gerestaureerd door Wil Abels.

Batavierstraat 31 – Elte’s reclamebrood
In februari 1898 richtte G. Elte vanaf dit adres zijn koosjere bakkerij op. Hij was een niet-gecontracteerde bakker.

Batavierstraat 35 – D. J. Mouwes
D. J. Mouwes had op dit adres in 1895 een slijterij en tapperij.

Batavierstraat 37 – N. Appelboom
In 1886 brak er brand uit bij N. Appelboom en er was schade bij hem. Appelboom was verzekerd en hij bedankte de makelaar in Assurantiën, J. Ph. G. Leep, op het Rokin, voor de afhandeling van de claim.

Batavierstraat 37 – kruidenier M. Presburg
In 1897 was hier de kruidenierszaak van M. Presburg gevestigd. Deze kruidenier leverde tegen lage prijzen en had ook een filiaal op de Keizerstraat 25. Mozes Presburg (Amsterdam, 5 juli 1859 – Amsterdam, 6 november 1937) was gehuwd met Sara Hammelburg (Amsterdam, 4 december 1861). Zij hadden de volgende kinderen: Abraham (Amsterdam, 19 januari 1882 – Auschwitz, 4 oktober 1942), Salomon (Amsterdam, 10 maart 1883), Wollie (Amsterdam, 4 juli 1885), Vogeltje (Amsterdam 1891-1893), Hartog (Amsterdam, 10 december 1886), Betje (Amsterdam, 22 augustus 1888), Jacques (Amsterdam, 2 januari 1890) en Vogeltje (Amsterdam, 9 december 1891).

Batavierstraat 38 – gezin Koen
De Maatschappij voor Meel en Broodfabrieken, op de Vijzelgracht 28 (ooit opgericht door Samuel Sarphati), had depothouders voor de verkoop van brood. Op de Batavierstraat 38 nam Koen dit voor zijn rekening in 1895. Salomon Abraham Koen (Amsterdam, 19 april 1846) woonde met zijn gezin vanaf 1891 op dit adres. Hij was sigarenmaker en gehuwd met Sara Berlijn (1846) en hadden zeker vier kinderen.

Batavierstraat 46 – S. de Jong & Co
Op dit adres was rond 1895 de loods gevestigd van “De Concurrent”, een zaak in vodden, beenderen, koper, lood en tin.

Batavierstraat 47 – Mozes Marcus Vos en Hanna Troeder
Wilkelier Mozes Vos (Amsterdam, 1803) en Hanna Troeder (Amsterdam, 1808) waren op 31 januari 1881 54 jaar getrouwd hetgeen vermeld werd in het Onafhankelijk Israëlietisch Orgaan voor Nederland.

Batavierstraat 49 – ziekenoppasser S. R. Pereira
In augustus 1881 verhuisde ziekenoppasser en waker S. R. Pereira van dit adres naar de Zwanenburgerstraat 41. Salomon Rodrigues Pereira (Amsterdam, 22 augustus 1828 – Amsterdam, 8 april 1900) stond in het bevolkingsregister geregistreerd als sigarenmaker. Hij was gehuwd met Grietje Patto (Amsterdam, 11 juni 1824 – Amsterdam, 1 maart 1904).

Batavierstraat 50 – Mej. Koord
Mej. Koord zocht in 1904 naar bekwame roosjessnijdsters. Dit was voor de diamantindustrie. Hier woonde het gezin van Simon Koord (Amsterdam, 9 april 1866). Zijn eerste echtgenote was Esther Goudeketting (Amsterdam, 1 januari 1866 – Amsterdam, 24 september 1892). Zij hadden de volgende kinderen: Bloeme (Amsterdam, 7 april 1888), Meijer (Amsterdam, 28 mei 1890 – Monowitz, 15 oktober 1942) en Leentje (Amsterdam, 14 mei 1891).

Batavierstraat 66 – Gerrit Trijtel en Rozette Kuhn
Weduwe G. Trijtel (Erven G. L. Trijtel) had in 1884 op dit adres een boterhandel en zij verkocht koosjere boter, samen met S. L. Bleekrode, Jodenbreestraat 55. De weduwe had ook een financieel fonds opgezet, binnen de Vereeniging “Spaarzaamheid is winst”.
In 1879 werden Gerrit Trijtel (Amsterdam, 25 augustus 1844) en Rozette Trijtel – Kuhn (Amsterdam, 8 oktober 1846) in het Onafhankelijk Israëlitisch Orgaan voor Nederland uitgebreid bedankt voor hun hulp nadat mevrouw Mok, 62 jaar oud, in de Batavierstraat was gevallen en zij haar in hun huis hadden opgenomen en verpleegd tot haar overlijden.

Batavierstraat 66 – L. Leger
In 1903 was op het adres Batavierstraat 66 behanger en stoffeerder L. Leger gevestigd.

Batavierstraat 66 – Jacob Polak
Jacob Polak (Amsterdam, 1 oktober 1865 – Sobibor, 13 maart 1943) was in 1911 op dit adres gevestigd en hij leverde de stoeltjes voor de zeven treurdagen (sjive zitten) vanaf dit adres, zoals eerder door zijn schoonvader Philip Halberstadt gedaan was. Jacob was gehuwd met Roosje Halberstadt (Amsterdam, 5 december 1864 – Sobibor, 13 maart 1943) en zij woonden in het begin van de oorlog op de Lepelstraat 2^c-2.
Op 5 juni 1918 trouwde zoon Victor Polak (Amsterdam, 16 augustus 1897 – Midden-Europa, 9 mei 1945) met Roza (Roosje) Halberstadt (Odoorn, 25 maart 1898 – Sobibor, 11 juni 1943). Victor en Roosje woonden in het begin van de oorlog op de Valckenierstraat 4^-3.

Batavierstraat 70 – I. Vuijsje
I. Vuisje woonde in 1905 op dit adres en hij bood zich aan voor het schoonmaken van kanaal- en hete luchtovens in de brood- en banketbakkersindustrie.

Batavierstraat 71 – aardappelenzaak van Doortje
In augustus 1912 werd de aardappelenzaak van Doortje verplaatst van dit adres naar de Korte Houtstraat 7.

Batavierstraat 73 – Eva op een steen
Op dit adres was een gevelsteen aangebracht van Eva op een steen. Deze steen maakt nu deel uit van een particuliere collectie in Zuid Afrika.

Batavierstraat 75 – J. A. van Tijn
J. A. van Tijn had op dit adres zijn brood- en beschuitbakkerij in 1893.

Batavierstraat 77 – Saartje Zwartverwer
Ziekenverpleegster en waakster Saartje Zwartverwer verhuisde in januari 1878 naar dit adres. Saartje Emanuel Zwartverwer (Amsterdam, 1815) woonde hier met haar zus Rebecca (Amsterdam, 22 december 1819).

Batavierstraat 77 – Henriëtte Lenson-Bramson
Henriëtte Lenson-Bramson (Zwolle, 16 november 1828) was vroedvrouw voor de Israëlitische gemeente en bood zich in 1879 aan. Ervoor was ze in Hattem werkzaam. Henriëtte was gehuwd met pettenmaker Eliazer Lenson (Alkmaar, 22 november 1827).

Batavierstraat 78 – sigaren
Op dit adres was een winkelhuis en werden in 1894 sigaren gemaakt, men vroeg een “knappe jongen” om het vak te leren.

Batavierstraat 83 – S. M. Tak
S. M. Tak plaatste op 6 april 1879 een ingezonden artikel in het Onafhankelijk Israëlitisch orgaan voor Nederland. Volgens zijn schrijven was hij 33 jaar werkzaam bij het Doodgraverscollege en was aan de kant gezet. Dat besluit werd door de Kerkenraad genomen in een besloten zitting. De reden die erachter zou zitten was een ruzie van Tak met zijn vrouw, op straat, waarbij zij hem beschuldigde ‘verdachte huizen’ te bezoeken. Dat werd Tak medegedeeld door rabbijn Dünner nadat hij zich beklaagde over de heer E. J. Benjamins. Het gehele artikel betoogde dat S. M. Tak ten onrechte was ontslagen en dat een onschuldige hier werd gestraft.
Simon Machiel Tak (Amsterd.am, 12 mei 1822) was koekbakker van beroep. Hij was gehuwd met Klaartje Raffel (Ouderkerk, 8 april 1820).

Batavierstraat 84 – M. J. Premseler
Diamantslijper M. J. Premseler woonde rond 1880 op dit adres. Mozes Premseler (Amsterdam, 1 mei 1846) was gehuwd met naaister Elisabeth Dressou (Amsterdam, 5 april 1852).

Batavierstraat 87 – A. Bos
A. Bos was behanger en woonde in 1910 op dit adres.

Batavierstraat 91 – J. Mense
J. Mense was meubelmaker en stoffeerder en wenste zijn Joodse klanten in het Nieuw Israëlietisch Weekblad in september 1907 een goed nieuwjaar.

Batavierstraat 92 – Weduwe Gans
Weduwe Gans had in 1890 op twee adressen in de stad een kruidenierszaak, op de Nieuwe Kerkstraat 100^-hs en op de Batavierstraat 92.

Batavierstraat 97^-1 – Klaartje Aap
Klaartje Aap (Zutphen, 2 december 1849) woonde op dit adres in 1899 en beval zichzelf aan als baker. Een baker zorgde voor zuigelingen en hun moeder.

Batavierstraat 101^-kelder – Isaac Betel
In de negentiende eeuw woonde Isaac Gerrit Betel in de kelderwoning van dit huis. Isaac werd bekend als de schoenpoetser van de Dam.

Batavierstraat 103 – J. Cohen
Op dit adres was vanaf 1878 en nog steeds in 1894 de huisschilder J. Cohen gevestigd.

Batavierstraat 107 – J. Waterman
J. Waterman woonde in 1896 op dit adres en was melkboer.

Batavierstraat 107 – J. Coppenhagen
Waterman is zijn bedrijf in 1902 gestopt. Op 1 mei 1902 werd er een nieuwe melkslijterij geopend door J. Coppenhagen. De zaak stond onder rabbinaal toezicht van opperrabbijn Dr. J. H. Dünner.

Batavierstraat 109 – kinderbewaarschool
Op dit adres was in december 1880 een kinderbewaarschool (crèche) gevestigd. In deze buurt waren er meerdere van deze instellingen gevestigd. Vaak waren er geen faciliteiten voor de kinderen, hetgeen leidde tot problemen met de gemeentelijke onderwijsinspecteur. Het was een van de redenen voor het oprichten van de Sophie Rosenthal bewaarschool.

Batavierstraat 111^-3 – Izak van Zouten
In 1875 kwam Izak van Zouten (Amsterdam, 1834) hier wonen. Hij woonde voorheen op het Zonnehofje, een slop bij de Valkenburgerstraat.

Batavierstraat 119 – matzes Coëllo
Volgens een advertentie in het Weekblad voor Israëlieten van 27 februari 1857 waren bij D. Coëllo & Co. op dit adres ‘paasbroden’ (matzes) verkrijgbaar.

Batavierstraat 121 – verloskundige S. Goldsteen
Verloskundige S. Goldsteen verhuisde in maart 1880 naar de Sint Antoniesbreestraat 30. Saartje Goldsteen (Meppel, 23 juni 1838) was gehuwd met David Gokkes (Blokzijl, 21 november 1841).

Batavierstraat – synagoge
Op vrijdag 13 maart 1874 werd er, volgens het Nieuw Israëlietisch Weekblad, een nieuwe van de vereniging Agoedat Ahoeviem in de Batavierstraat ingewijd. Deze dienst werd opgeluisterd door het godsdienstig zangkoor “Harpe Davids”. Op 2 april 1859 meldde de Nieuwe Rotterdamsche Courant de inwijding van een nieuwe synagoge in de Batavierstraat. Mogelijk betrof het bericht van 1874 een inwijding na vernieuwingen.

Batavierstraat – B. B. Mok
B. B. Mok begon in augustus 1874 zijn steendrukkerij en hij was toen tijdelijk in de Batavierstraat gevestigd.

Batavierstraat – ingestort
Dat de huizen in deze straat van ene slechte kwaliteit waren en dat mede daarom de gemeenteraad in het begin van de twintigste eeuw besloot een groot deel van de wijk te saneren blijkt uit een artikel van februari 1876 in het Nieuw Israëlietisch Weekblad. Toen stortte een pand, bewoond door twee Joodse gezinnen (het gezin van weduwe J. Stodel en het gezin van L. M. Gendringen), in. Een tweejarig kind kwam erbij om.
De Joodse gemeenschap kwam direct in actie om, via het “weldadigheidsfonds”, ervoor te zorgen dat de gezinnen financieel weer op de been geholpen konden worden.

Batavierstraat – S. Witjas – A. Citroen
S. Witjas en A. Citroen waren rond 1880 depothouder voor de Batavierstraat van broodfabriek “De Haan”. Men zou dat kunnen vergelijken met een filiaalhouder.

Batavierstraat – E. Halberstadt
E. Halberstadt was rond 1880 ziekenoppasser en waker. Men kon mensen met dit beroep inhuren om te zorgen voor een zieke of te waken bij een zieke of stervende. Het was een beroep dat in die tijd regelmatig voorkwam. In de Batavierstraat woonde ook de heer Z. S. Hekster met hetzelfde beroep. Hij werd in het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 29 oktober 1886 bedankt door de ouders voor de verpleging van hun – genezen – kind.

Batavierstraat – Weduwe Levie
Op de Plantage Badlaan 10 woonde L. M. Hes, vertegenwoordiger voor de paasbroodfabriek A. E. Houtman te Rotterdam. Deze fabriek leverde brood ORT, en stond onder toezicht van opperrabbijn B. S. Berenstein uit Den Haag. Naast Hes kon het brood rond 1900 ook gekocht worden bij S. S. Levie in de Kerkstraat, de firma Weduwe Levie in de Batavierstraat en Vleeschdrager in de Rapenburgerstraat.
In 1904 plaatste de opperrabbijn Dr. J. H. Dünner een advertentie waarin hij aangaf dat de broodbakkerij van Wed. L. Levie, Batavierstraat hoek 2^e Batavierdwarsstraat niet (meer) onder rabbinaal toezicht stond.

 

 

7 juli 2024