Bakker Gans in Weesp heeft een belangrijke rol gespeeld in menig Joods leven. Niet door zijn challes of andere koosjere producten van zijn bakkerij aan de Slijkstraat, maar door zijn achtertuin. Daar was een feestzaal gevestigd, bereikbaar via een steegje aan de Oudegracht, waar menige choepa (huwelijk) werd gesloten. Niet omdat de Joodse gemeenschap van Weesp zo groot was, maar vanwege Joodse Amsterdammers die bij hem in het huwelijksbootje stapten.
Trouwen in Amsterdam was duur. Te duur voor velen en twee plaatsen rond Amsterdam boden uitkomst, Zaandam en Weesp. In beide plaatsen was het sluiten van een huwelijk aanmerkelijk goedkoper. De gemiddelde Amsterdamse Jood was armer dan de gemiddelde Amsterdamse niet-Jood en deze trouwlocaties waren een uitkomst. De kosten voor een huwelijk en een koosjer diner waren in Weesp beduidend lager dan in Amsterdam. Tegelijkertijd vonden er hier ook trouwerijen plaats van personen die waarschijnlijk wel kapitaalkrachtiger waren en lijkt het dat er ook gekozen werd om bij Gans te huwen.
Niet alleen huwelijken vonden plaats in de feestzaal van Gans, ook Bar Mitswa’s (kerkelijke meerderjarigheid), vergaderingen, verkopen en politieke bijeenkomsten. Verder werd voor Soekot op de binnenplaats jaarlijks een loofhut gebouwd en runde Gans een pension.
Er was geen rabbijn in Weesp, de kehille was er te arm voor. Wel was er een darsjan, een godsdienstig leraar, Levie Spier, die ook bevoegd was tot het sluiten van huwelijken. Spier zou 47 jaar in functie in Weesp zijn en na zijn overlijden schonk Ruben een geschenk aan de synagoge in Weesp dat hij wijdde aan de nagedachtenis aan Levie Spier.
Voorwaarde voor een huwelijk in Weesp was wel dat men een inwoner van Weesp was. Dus liet men zich inschrijven in Weesp met het adres van Bakker Gans. Na het huwelijk schreef men zich weer uit.
De bakkerij bestond van 1861 tot 1917. Ruben Hartog Gans (Amsterdam, 29 december 1835) kwam op 29 juli 1861 naar Weesp. Vijf jaar eerder, in 1856, huwde hij met Aaltje de Vries (Weesp, 15 april 1834). Het huwelijk bleef kinderloos. Wel hadden ze drie pleegzonen, op 7 september 1881 plaatste pleegzoon J. (IJzak/Yzak) M. van Bergen (Weesp, 20 oktober 1853) een advertentie in het Algemeen Handelsblad voor het 25-jarig huwelijk van Ruben en Aaltje, hetgeen hij namens de pleegzonen herhaalde op 4 september 1896 in het Nieuw Israëlietisch Weekblad naar aanleiding van hun 40-jarig huwelijk.
Binnen de Joodse gemeenschap was bakker Gans een actief man. Hij zette zich in voor het godsdienstschooltje in Weesp en voor de Vereniging Gemeloeth Chasediem, de Joodse begrafenisvereniging in Weesp. in 1884 werd Gans voorzitter van de kerkeraad.
| Feestdag Op 31 augustus 1897 werd Prinses Wilhelmina 17 jaar oud, en naar aanleiding daarvan werd er door het feestcomité der kroningsfeesten voor de buurt Valkenburgerstraat, Markensteeg en de omliggende grachtjes voor 150 kinderen uit die buurt een feestdag georganiseerd. De jongere kinderen maakten een boottocht over de Vecht en ten huize van Gans werd hen een warme maaltijd aangeboden alvorens ze huiswaarts keerden. |
Dankzij de feestzaal ging het Gans financieel voor de wind. Hij bezat meerdere huizen in Weesp maar in het begin van de vorige eeuw werden de inkomsten minder. Het aantal huwelijken liep terug. In 1909 ging Gans failliet en de gemeente maakte in die tijd ook bezwaar tegen het in- en uitschrijven voor, wat zij, een sluikhuwelijk noemde. Als voorzitter van de kerkeraad protesteerde Gans en rekende de gemeente voor wat zijn nering de gemeente had opgeleverd. Ook het Nederlands Israëlietisch Kerkgenootschap (NIK) reageerde, maar legde zich neer bij de beslissing van de Gemeente Weesp. Het faillissement werd op 24 januari 1910 opgeheven.
Het was feest op 7 september 1906 toen het echtpaar Gans hun 60-jarig huwelijk vierden, hetgeen zelf gememoreerd werd in De Telegraaf. Het was een fout in de berichtgeving, Ruben en Aaltje waren 50 jaar gehuwd. Onder de kop ‘verdraagzaamheid’ verscheen vervolgens het bericht dat het echtpaar aan de inwonenden van het Rooms-katholiek Liefdesgesticht een gulle traktatie had bereid.
Voor de viering werd er een erepoort opgericht voor de ingang van het huis op de Slijkstraat, het echtpaar poseerde voor een foto die op 18 september 1906 in De Courant werd afgebeeld (zie boven, uitsnede hiernaast).
Nog geen jaar later, op 1 april 1907 overleed Aaltje en werd begraven op de Joodse begraafplaats in Zeeburg. Een dag later legde Ruben zijn functie als voorzitter van de kerkeraad neer en werd opgevolgd door H. van Bergen. Ruben zette zijn onderneming voort maar begon te sukkelen met zijn gezondheid. In 1912 verzuimde hij een vergadering van de Nederlands-Israëlietisch Kerkgenootschap omdat hij al zes maanden niet kon lopen. Ruben overleed op 13 januari 1917. Hij werd in Diemen begraven en niet bij zijn vrouw op Zeeburg.
Choppe’s
Een aantal trouwerijen hebben een link met verhalen die al op deze site staan. Zo trouwden Philip Coezijn met Vrouwtje Poppegaai (spelling volgens Stadsarchief Amsterdam) op 9 juni 1891 en zij waren de ouders van Isaac Coezijn.
Op 7 maart 1893 trouwden Leendert Wins en Bloeme Kater in Huize Gans, en zij werden de ouders van diamantwerker en journalist Alexander Wins (Amsterdam, 30 juni 1896 – Ede, 13 januari 1964).
Roosje de Kromme en Victor Koster trouwden hier op 22 maart 1899. Zij zouden vanaf 1905 zuurinleggerij De Amstel op de Swammerdamstraat 26 gaan uitbaten.
Jeanne Luteraan en Isaac Vleeschdraager trouwden op 13 augustus 1905 in Huize Gans.
Florrie Rodrigo en Harry Bierman vierden er hun huwelijksfeest.
Een van de paren die na het faillissement van Ruben bij hem trouwde was Aaltje Delden (Amsterdam, – Sobibor, ) en bontwerker Mendel (Max) Sekir (Taropetz, Rusland, 20 december 1870 – Amsterdam, 26 juni 1933). Zij werden de ouders van arts Eliazer Sekir (Amsterdam, – Rotterdam, ) die omkwam tijdens zijn werk in het Coolsingelziekenhuis in Rotterdam tijdens het bombardement van 14 mei 1940.
Trivia:
Er is nog steeds een bakkerij gevestigd op de Slijkstraat 45 in Weesp.
Verder lezen
Het artikel over Bakker Gans op de site van de Historische Kring Weesp.
bron:
Ruben Hartog Gans, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1853-1863, archiefnummer 5000, inventarisnummer 292.
Ellen Pouwels, Challes en Choepa’s bij Bakker Gans, https://hkweesp.nl/dossiers/bakker%2520gans.html (geraadpleegd 10 mei 2023).
25 jarig huwelijk, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 06-09-1881, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010101769:mpeg21:p007.
IJzak van Bergen, Stadsarchief Amsterdam, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 142.
Coezijn, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 05-06-1891, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000561009:mpeg21:p00006.
Wins-Kater, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 03-03-1893, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000564066:mpeg21:p00005.
40-jarig huwelijk, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-09-1896, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858497:mpeg21:p007.
Feestdag, Binnenland. AMSTERDAM, 26 Augustus 1897.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 27-08-1897, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873278:mpeg21:p005.
Koster – de Kromme, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 10-03-1899, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000563059:mpeg21:p00006.
Geschenk, Binnenland AMSTERDAM, 6 November 1902.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 07-11-1902, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874176:mpeg21:p002.
Luteraan – Vleeschdraager, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 21-07-1905, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871795:mpeg21:p006.
60-jarig huwelijk, GEMENGD NIEUWS. Gouden jubilé.. “De Telegraaf”. Amsterdam, 10-08-1906, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110558980:mpeg21:p001.
50-jarig huwelijk, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 31-08-1906, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871853:mpeg21:p006.
BINNENLAND. Verdraagzaamheid.. “Limburger koerier”. Heerlen, 08-09-1906. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001151121:mpeg21:p00005.
Erepoort, De vorige week vierde de heer R. H.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 18-09-1906, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000691045:mpeg21:p00002.
Erepoort uitsnede, De vorige week vierde de heer R. H.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 18-09-1906, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000691045:mpeg21:p00002.
FAILLISSEMENTEN. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 26-01-1909, p. 17. Geraadpleegd op Delpher op 11-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010107986:mpeg21:p017.
Van Bergen, Alliance Israëlite Universelle.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-04-1909, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 11-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872685:mpeg21:p009.
Sekir – Delden, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 23-04-1909, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 11-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010336887:mpeg21:p003.
FAILLISSEMENTEN.. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 25-01-1910, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 11-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010108292:mpeg21:p006
met vriendelijke toestemming van Ellen Pouwels d.d. 11 mei 2023
illustratie:
Coezijn, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 05-06-1891, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000561009:mpeg21:p00006.
25 jarig huwelijk, Familiebericht. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 06-09-1881, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010101769:mpeg21:p007.
Erepoort, De vorige week vierde de heer R. H.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 18-09-1906, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000691045:mpeg21:p00002.
Erepoort uitsnede, De vorige week vierde de heer R. H.. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 18-09-1906, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-05-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000691045:mpeg21:p00002.
gepubliceerd:
11 mei 2023
laatst bijgewerkt:
11 mei 2023