Het boek De Bezette Stad van Bianca Stigter (Amsterdam 2005) geeft regelmatig vreemde beelden van de stad. Zoals ook hier. De redactie van De Doodsklok, volksblad bij de opruiming van het Jodendom was gevestigd op de Utrechtsestraat 16 te midden van een grote hoeveelheid Joodse winkeliers en bewoners.
Het eerste nummer van De Doodsklok, dat door Presser beschreven wordt als een fel antisemitisch orgaan, zag het licht op 10 augustus 1940. Het verscheen elke twee weken in een oplage van 2000 stuks. Het 2e nummer, van 24 augustus 1940, is al op een groter formaat gedrukt en heeft als jaartal het 1e Luidjaar.
Vanaf nummer 5 bemoeide justitie zich met het blad. Dat nummer werd vertraagd bij de publicatie, zoals in nummer 6 te lezen is. Het was bijzonder dat de bezetter dit blad verbood. Op 1 november 1940 laat de Duitse ambtenaar Hushahn de redactie weten “nunmehr bis auf weiteres verboten“. Of het anti-Joodse karakter ‘lost in translation‘ verkeerd geïnterpreteerd werd of dat de bezetter deze opruiende vlugschriften niet op dat moment, zo vroeg in de oorlog, kon gebruiken, laat zich raden. Presser meldt dat het waarschijnlijk was dat de ondertitel verkeerd geïnterpreteerd werd (pag 105). Enkele leden van de redactie van dit blaadje waren Joseph van Poppel en Jan de Haas.
Jan de Haas
Jan de Haas (1918-1995) was een bekende antisemiet en hij was redacteur van deze periodiek. Hij redigeerde het blad onder het pseudoniem van D. E. Makke. Naast De Doodsklok was hij de schrijver van diverse propagandabrochures. In opdracht van de NSB-leiding beschreef hij de geschiedenis van de NSB in Voor volk en vaderland (1941) en maakte hij het nationaalsocialistische jaarboek van 1942 en de Nationaalsocialistische almanak van 1943 en 1944.
De Haas had een hoge functie binnen de NSB. Hij was chef perszaken voor gewest Zuid Holland en chef publiciteit van de secretaris-generaal van de NSB.
Joseph van Poppel
Joseph Frans Matheus Jacobus Cornelis van Poppel (Roosendaal en Nispen, 31 januari 1900) werkte al voor de oorlog voor de Duitsers. Zijn werk was bij de sabotage-afdeling en het doel was om voor en tijdens een inval door de Duitsers die inval met springstoffen te versnellen. Van Poppel ontving echter geen springstoffen en werd daarom niet ingezet.
Op 15 mei 1940, de dag na de capitulatie, werd de Abwehrstelle Nederland opgericht. De afdeling Sabotage werd echter ondergebracht bij de Abwehrstelle België, en dat bracht Van Poppel naar België. Van Poppel ronselde medewerkers voor de sabotageafdeling van de Abwehr en tientallen mannen bleken bereid om deze opleiding in Brussel te volgen. Naast het redactiewerk voor De Doodsklok infiltreerde Van Poppel op slinkse wijze in het verzet. in 1942 leerde Van Poppel in Brasschaat de Nederlands-Joodse Helena Blits (alias: Lam) kennen. Op verzoek van Van Poppel verhuisde Lam naar de Rue Leonardo da Vinci in Brussel. In Nederland wist Van Poppel het vertrouwen te winnen van tal van Nederlanders die naar Zwitserland of Portugal wilden en het huis van Lena Lam werd een doorgangshuis. Niet naar de vrijheid, maar naar de gevangenis en de concentratiekampen.
Lena Lam claimde na haar arrestatie door de Amerikanen in 1944 in Montmartre, Parijs dat ze niet wist dat ze door Van Poppel werd geëxploiteerd. Naar haar zeggen had ze, toen ze de waarheid ontdekte, moord en zelfmoord getracht te plegen door met Van Poppel naar bed te gaan met de gaskraan open. Ze werden een paar dagen later wakker en voelden zich ziek maar hadden verder geen effecten van deze poging. Ze werkte samen met de Amerikanen en door haar verklaringen konden diverse leden van de Abwehr in Parijs gearresteerd worden.
Van Poppel werd door Loe de Jong een psychopaat genoemd. Na de oorlog verhuisde Van Poppel naar de Crooswijkseweg 8 in Rotterdam.
bron:
Jan de Haas op www.hasufali.nl, bibliografie van het bruine boek (geraadpleegd 15 okt 2014)
Presser, J, Dr., Ondergang, De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom (1940-1945), deel 1, pag 71 en 105 (‘s-Gravenhage, 1965)
Collectie Bart de Kok en Josef van Poppel (30602), Stadsarchief Amsterdam
KV 2/751, The National Archives op discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C11050068 (geraadpleegd 15 okt 2014),
West, Nigel, The A to Z of Sexspionage, Plymouth 2009.
Stadsarchief Amsterdam, Van Poppel, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 645
gepubliceerd:
28 april 2016
laatst bijgewerkt:
27 juli 2022