In 1658 moest Amsterdam door de groeiende bevolking uitgebreid worden en er werd een lange straat gepland tussen de Keizers- en Prinsengracht. Langs deze straat kwamen vier grote ruimtes voor nieuwe kerken. Daarom werd deze straat de Kerkstraat genoemd en een van die lege ruimtes is het tegenwoordige Amstelveld, waar wel een kerk staat, maar een kleinere kerk dan gepland. Bovendien werd deze noodkerk op de hoek van dit plein gezet, om tijdens de bouw van de grote kerk de diensten gewoon door te kunnen laten gaan.
De markt
De markt op het Amstelveld was er vanaf 1876. 
De maandagochtendmarkt op het Amstelveld was voor de oorlog een van de bekendste Amsterdamse markten. Er werd van alles verkocht: textiel, sigaren, vis, boeken, jonge hondjes en kippen. Op de markt stonden bekende figuren zoals Hadjememaar en ‘Professor’ Kokadorus.
Kokadorus
Kokadorus was een beroemd Joods koopman, met een oma die Ka heette, opa Ko en een vader die Dorus heette en daarom noemde hij zich Kokadorus. Hij heette in het echt Meijer Linnewiel. Hij stond bekend om zijn soms ruwe humor. Zo verkocht hij bretels (“Zo goed, om je schoonmoeder aan op te hangen”).
Meijer Linnewiel werd in Leeuwarden geboren op 22 maart 1867. Toen hij tien jaar oud was verkocht hij lucifers in de Kalverstraat en op zijn veertiende stond hij al op het Amstelveld. Hij heeft daar zijn zilveren jubileum als standwerker gevierd en kreeg toen een medaille van de Amsterdamse burgers. Hij woonde onder andere in de Utrechtsedwarsstraat 88, 90 (vanaf 1895) en 100 (vanaf 1903) en op de Jodenbreestraat 97 (in 1912). In 1934 is hij overleden, in die periode woonde hij op de Mauritsstraat. Het standbeeld dat nu op het Amstelveld staat, stelt Kokadorus voor. Kokadorus was bevriend met Koningin Emma.
Maurits Polak
Maurits Polak verkocht scheermesjes op het Amstelveld. Lees verder.
Marktvergunningen Op het Amstelveld stonden veel Joodse kooplieden. Zij gaven de markt het Joodse karakter, maar ook in de huizen rond het Amstelveld waren bedrijven met een Joodse achtergrond.
Na het wegvoeren van de Joodse bevolking in de Tweede Wereldoorlog was het met de markt gedaan. Joodse handelaren hadden vanouds een belangrijk aandeel in de Amsterdamse markten en er waren tal van bekende Joodse marktkooplui. Zo waren er naast Kokadorus ijskoopman Issie Montezinos, Blonde Beckie en Brutale Coba.
Op 12 februari 1941 molesteerde de WA Joodse marktkooplui op de maandagmarkt. Dat gebeurde nadat de Amsterdamse WA’ers de straat opgingen na de dood van de Haagse NSB’er Peter Ton. Februari 1941 was een maand waarin veel rellen werden uitgelokt. Uiteindelijk waren de rellen aanleiding tot de eerste razzia. Deze razzia was op zijn beurt aanleiding tot de Februaristaking. Een filmpje zien over de februaristaking is te zien via deze link.
Op 14 september 1941 werd deze markt verboden voor Joden verklaard, zoals alle markten in Amsterdam. Er werden toen drie speciale markten ingesteld voor Joden, op het Waterlooplein, op de Gaaspstraat en in de Joubertstraat.
Amstelveld nu
Er is nog steeds een maandagochtendmarkt op het Amstelveld. Nu worden er planten verhandeld
Het Joodse karakter van het Amstelveld werd niet alleen door de markt veroorzaakt, ook rond het Amstelveld waren woonhuizen en bedrijven met een Joodse achtergrond.
Amstelveld 7 – Drukker
A. Drukker had op dit adres in de jaren dertig een vishandel.
Amstelveld 11 – gezin Content
Op dit adres woonde in 1929 de familie Content. Zij verhuurden toen een zit- en slaapkamer. De familie woonde er al in 1922 toen Willem Alexander Content (Amsterdam, 4 oktober 1887) op de jonge leeftijd van 35 jaar op 6 oktober 1922 overleed. Willem was gehuwd met Frederika de Vries (Amsterdam, 7 juni 1888) en zij hadden een zoon Alexander Leo (Amsterdam, 15 april 1920 – Auschwitz, 26 januari 1943).
Amstelveld 17 – goochelaarsgeslacht Bamberg
Hier woonden David Tobias (1843-1914) en Emile (Emanuel) Bamberg (11 november 1883 – 1 mei 1966). Zij waren goochelaars en leden van een beroemd Joods goochelaars- en artiestengeslacht. De andere kinderen van David Tobias waren Nachman Nardus (Amsterdam, 7 september 1879 – Auschwitz, 10 september 1942), acteur, Okito, illusionist, Eduard, cruise-entertrainer en Simon, pianist.
Amstelveld 17 was de thuisbasis voor Emile Bamberg. Het pand op nummer 17 werd in de oorlog door meer Joodse families bewoond. Op 17hs woonde Jacob en Abigaël de Wind (vermoord in Auschwitz, 28 september 1942) en op 17boven woonde Mordechai en Maria Lobo (vermoord in Sobibor, 30 april 1943).
Amstelveld 19 – J. C. Hamel
J. C. Hamel verkocht rond 1936 schoonmaakartikelen en verfwaren vanaf dit adres en adverteerde daarmee in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland.
Amstelveld 19 – Rita del Vano
Rita del Vano (Duifje Walvis) woonde tussen 1948 en 1953 op dit adres.
Amstelveld 19-3 – Herta Polly Kusmirak
Herta Polly (Simone) Kusmirak (Rotterdam, 12 april 1914) was danseres en werd op 1 augustus 1945 op dit adres ingeschreven. Op 20 december 1945 werd ze ingeschreven op Amstelveld 17. Herta was de dochter van handelsagent Schaie Kusmirak (Psekowitze, – Monowitz, ) en Anna Schanzer (Rotterdam, 18 mei 1890 – Amsterdam, 14 september 1963). Anna was de dochter van Simon en Rebeka Schanzer.
Kerkstraat 363 – Texeira de Mattos
Op Keizersgracht 746 woonde van 1869 tot 1876 de bankier Isaac Eduard Teixeira de Mattos en in de achtertuin van zijn huis stond een koetshuis met paardenstal die uitkwam op de Kerkstraat ter hoogte van het Amstelveld. Dit pand werd in 1869 door A. N. Godefroy verbouwd tot kantoor voor de bankiersfirma Teixeira de Mattos.
Deze bankiersfirma bestond al sinds 1822 en heeft bestaan tot 1966, ondanks het feit dat de eigenaren in de oorlog vermoord werden. In die periode kwam de bank in Duitse handen. Na de oorlog werd de bank eerst beheerd door de staat. De bank was een V.O.F., drs. J. M. Fehmers (1916-2007) werd de beherend vennoot. De stille vennoten woonden in het buitenland.
In 1966 moest de bank surseance van betaling aanvragen en ging failliet. Rekeninghouders en aandeelhouders waren hun geld kwijt en door deze gebeurtenis werd de collectieve garantieregeling in het leven geroepen. Het pand Kerkstraat 363 werd lang gebruikt door het theaterproductiebedrijf Hekwerk.
bron:
diverse bronnen
overlijden Emile Bamberg: wiki.theaterencyclopedie.nl/wiki/Emile_Bamberg (bezocht 30 sep 2013)
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 24 mei 1929, Content, nummer 11
ibidem, 24 nov 1933, Drukker, nummer 7
bron betreffende de ruzie: de bezette stad, Bianca Stigter 2005; met dank aan Joods Historisch Museum,
www.annefrank.org
www.wikipedia.nl, lemma Texeira de Mattos (bank) (geraadpleegd 27 juli 2016)
“VISCHGEBREK?”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 19-09-1939. Geraadpleegd op Delpher op 06-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000056124:mpeg21:a0127
Stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Herta Polly Kusmirak, Persoonskaarten, archiefnummer 30408, inventarisnummer 286
“Familiebericht Kusmirak”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1963/09/20 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 22-03-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874516:mpeg21:p006
“Familiebericht W A Content”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1922/10/13 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-11-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000584086:mpeg21:p00011
“Advertentie Hamel”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1936/03/05 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-11-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582054:mpeg21:p00008.
Rellen Amstelveld, Simon Korper (voorzitter Februari Herdenkingscomité): ‘Solidariteit basis van elke massabeweging’. “De waarheid”. Amsterdam, 04-02-1988, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 14-09-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010471989:mpeg21:p007.
Illustratie:
Emile Bamberg met dank aan P J Margry, gefotografeerd op een tentoonstelling over goochelaars in Los Angeles, 2013.
Foto bank en Amstelveld 17 © joodsamsterdam.nl
“VISCHGEBREK?”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 19-09-1939. Geraadpleegd op Delpher op 06-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000056124:mpeg21:a0127.
Meijer Linnewiel, STADSNIEUWS.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 31-05-1934, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 11-09-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000581066:mpeg21:p00001.
gepubliceerd:
5 mei 2016
Laatst bijgewerkt:
14 september 2024