Amstelveen

Voor de Tweede Wereldoorlog speelde Amstelveen nauwelijks een rol van betekenis voor de Joodse geschiedenis van deze streek, maar na de oorlog veranderde dit toen de Joodse gemeenschap meer naar Amsterdam-Zuid, Buitenveldert en Amstelveen trok.  Amstelveen is dan ook een van de weinige gebieden waar het Jodendom groeit. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog woonden er zo’n 400 Joden in Amstelveen.

Joodse gemeente in Amstelveen
In december 2012 kon in opdracht van de Nederlands Israëlitische Hoofdsynagoge een nieuwe synagoge in Amstelveen geopend worden voor de Kehille Koudesj. Hiervoor werd een voormalig kerkgebouw, de Bankraskerk, uit de jaren zeventig omgevormd tot een multifunctioneel centrum met een mikwe, een dagsjoel / bibliotheek, kinderspeelruimte en een grote kiddoesjruimte. Het synagoge meubilair, de Aron HaKodesj (Heilige Arke) en de verhoging waarop de Tora wordt gelezen, zijn ontworpen door industrieel ontwerper Piet Cohen.

Inwijding
De inwijding van de sjoel aan de Max Havelaarweg 435 werd gedaan in aanwezigheid van de opperrabbijn van Amsterdam, Aryeh Ralbag, en de burgemeester van Amstelveen, Jan van Zanen. Bij deze bijzondere dienst waren alle 400 beschikbare toegangsbewijzen al snel vergeven. Tijdens de plechtigheid werd gezongen door het Kinderkoor van basisschool Rosj Pina en werden de Tora-rollen in de Aron HaKodesj geplaatst. Een ander deel van de plechtige inwijding was het ontsteken van de Ner Tamied, het Eeuwige licht, dat in elke functionerende sjoel aanwezig is. Daarna werd gesproken door de sjoelrabbijn, Hans Groenewoudt.

Vierde achtereenvolgende sjoel
De Bankras sjoel is de vierde achtereenvolgende sjoel van deze gemeente. De synagoge aan Kostverlorenhof was te klein geworden. Het zelfde gold voor diens naoorlogse achtereenvolgende voorgangers: een houten directiekeet aan de Charlotte de Montpensierlaan waar na-oorlogs- Joods Amstelveen in 1961 begon, en een dubbel woonhuis aan de Straat van Gibraltar dat tot 1981 de synagoge huisvestte.

Sinds 1937
Op de Hoge Feestdagen van september 1937 zijn de eerste diensten in Amstelveen (toen nog gemeente Nieuwer Amstel) gehouden, bij een van de inwoners thuis aan de Cath. van Clevelaan 13. Sinds juni 1938 vonden er in Amstelveen synagogediensten plaats in een houten gebouwtje aan de Randwijcklaan 13. Opperrabbijn L.H. Sarlouis wijdde het gebouwtje aan de Randwijcklaan in als synagoge.
In 2017 is een actiecomité ‘Behoud kleine sjoel Randwijcklaan 13’ actief om deze synagoge te behouden. Ten tijde van de wijding berichtte het Algemeen Handelsblad: 

KERKNIEUWS SYNAGOGE TE NIEUWER AMSTEL aan de Randwijcklaan.
Donderdagavond is het kerkje aan de Randwijcklaan 13 te Amstelveen (gemeente Nieuwer-Amstel), dat vroeger van de Ned. Herv. Gemeente geweest is maar thans met behulp van de Ned. Isr. gemeente te Amsterdam tot een synagoge is ingericht, als zoodanig ingewijd, in tegenwoordigheid van de leden van rabbinaat, den burgemeester van Nieuwer Amstel, mr. Haspels, afgevaardigden van de Hervormde en andere kerkelijke gemeenten ter plaatse. Vooraf ging een bijeenkomst waarin de voorzitter van de joodsche vereeniging Amstelveen, de heer B. L. Paerl, en de heer A. Heidenheim, deze namens Duitsche geloofsgenooten, het woord voerden. In de synagoge leidde de heer I. E. Maroko met begeleiding van een kwartet, dirigent de heer S. H. Englander, den dienst. Opperrabbijn L. H. Sarlouis hield een inwijdingsrede waarin hij opwekte tot synagogebezoek en een godvruchtig leven.

Net als de nu tot sjoel getransformeerde gereformeerde Bankras-kerk was ook het nog steeds bestaand houten gebouwtje voordien in gebruik als kerk: bij de Nederlands-Hervormde Kerk.
Het is dus niet voor het eerst dat de Joodse Gemeente Amsterdam een kerkgebouw koopt. Tussen Randwijcklaan en Bankraskerk kocht de Joodse Gemeente Amsterdam in 1972 ook een toen nog vrij nieuw kerkgebouw aan, waarin sindsdien het Joods Cultureel Centrum, inclusief sjoel en kantoren, is gevestigd. Het gebouw was in 1966 neergezet als kerk voor de Vrije Gemeente.

Piet Cohen
Voor industrieel ontwerper Piet Cohen is het al de zesde sjoel waarvoor hij het ontwerp heeft gedaan. In Groningen ontwierp hij medio jaren ’80 het interieur nadat de Joodse Gemeente terugkeerde naar de oorspronkelijke grote sjoel. Voor de Joodse Gemeente Amsterdam richtte hij de bijsjoel van de synagoge Rav Aron Schuster (Obrechtplein) opnieuw in, in de stijl van het gebouw. Ook de interieurdelen voor het gebruik van de zaal als sjoel in het Moadon van Bne Akiwa in Amsterdam (medio jaren ’90) en de sjoels in de scholen Rosj Pina en Maimonides zijn alle ontworpen door Piet Cohen.

Nooit meer teruggekomen
Sinds 2019 bestaat een website over verhalen en wetenschappelijk onderzoek naar slachtoffers, Jodenvervolging en verzet in Amstelveen.

Catharina van Clevelaan 15 – Bep Nieweg
Bep Nieweg was in 1939 het Amstelveense contactadres voor de ‘Bloemendag’ van het Joodsch Nationaal Fonds.

 

bron:
NIK hakehillot nieuws
“KERKNIEUWS SYNAGOGE TE NIEUWER AMSTEL Aan de Randwijcklaan.”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 04-06-1938. Geraadpleegd op Delpher op 18-12-2017, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010664375:mpeg21:a0122.
Bep Nieweg, De joodsche wachter. Geraadpleegd op Delpher op 07-04-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005447072:00001.

illustratie:
publiek domein, via wikimedia

gepubliceerd:
5 mei 2016

laatst bijgewerkt:
7 april 2023