Aletta Henriëtte Jacobs (1854-1929) was de eerste vrouwelijke arts in Nederland. Zij heeft onder meer veel gedaan voor gezondere arbeidsomstandigheden voor werkende vrouwen en is bekend geworden door haar strijd voor het vrouwenkiesrecht.
Aletta Jacobs werd op 9 februari 1854 geboren in Sappemeer op de Borgercompagniesterstraat 12 en woonde van 1858 tot 1874 op de Noorderstraat 19 in Sappemeer. Ze was het negende kind in het gezin en na haar werden er in het gezin Jacobs nog twee kinderen geboren. Haar vader, Abraham Jacobs, was huisarts en haar moeder, Anna de Jongh, was huisvrouw.
Ook Aletta ging naar een school voor jongedames, maar daar hield ze het maar twee weken vol. Ze werd ziek, haar broer Julius ontfermde zich over haar en toen ze beter was ging ze studeren voor apotheker.
Aletta wist al op zesjarige leeftijd dat ze, net zoals haar vader, arts wilde worden. Maar dat was in die tijd niet iets wat meisjes deden. In principe hoorden meisjes een goede huisvrouw te worden en als ze verder leerden dan de lagere school dan gingen ze meestal naar de huishoudschool. Ze haalde haar diploma in 1870 en ze kreeg door dat diploma toestemming om een jaar op proef te gaan studeren aan de universiteit.
Op 20 april 1871 begon ze als eerste meisje in Nederland op de universiteit. Ze haalde goede cijfers en ze mocht na haar proefjaar blijven. Zelfs Eerste Minister Thorbecke heeft zich ervoor moeten inzetten om dit mogelijk te maken.
Zeven jaar later studeerde ze af en was ze arts. De tijd op de universiteit was niet makkelijk, zelfs de kranten schreven negatief over Aletta. Een meisje op de universiteit!!!
Na het afstuderen begon ze een praktijk in Amsterdam. Ze was anders dan andere artsen, omdat ze vond dat de patiënten vragen mochten stellen en ook zelf mochten aangeven wat ze dachten dat ze mankeerden.
Al snel ging ze arme volksvrouwen twee dagen per week gratis behandelen. Via contact met een Duitse arts introduceerde ze een voorbehoedsmiddel (pessarium) waardoor deze vrouwen nu niet meer elk jaar een kind kregen, maar zelf ook konden bepalen wanneer ze zwanger raakten. Dat was voor velen in die tijd een zonde, omdat een kind krijgen als een geschenk van God gezien werd en dat hoorde men niet tegen te gaan. Nadat Aletta ermee begonnen was en men de voordelen inzag van kleinere gezinnen, volgden al snel meer artsen met het voorschrijven van voorbehoedsmiddelen.
Stembrief 1883 In 1883 vroeg Aletta een stembrief aan, toen er verkiezingen waren. In de wet stond dat iedere volwassen Nederlander die belasting betaalde recht had op een stembrief. Het werd Aletta geweigerd omdat ze een vrouw was. In 1887 werd de wet zodanig veranderd dat er ook in stond dat stemrecht alleen voor mannen gold. Dat was het begin voor Aletta om te gaan strijden voor vrouwenkiesrecht.
In 1903 werd ze presidente van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht. De strijd werd in 1919 beloond, want toen werd het vrouwenkiesrecht ingevoerd. Bij de verkiezingen van 1922 konden vrouwen voor het eerst naar de stembus.
1892
In 1892 trouwde ze met Carel Victor Gerritsen, die wethouder van Amsterdam werd. Er gingen voor het huwelijk uitgebreide onderhandelingen vooraf, want Aletta wilde niet volgens de regels van de toenmalige wet, waarbij de vrouw aan de man ondergeschikt was, trouwen. Ze gingen wonen op Tesselschadestraat 15. Dat huis werd zo aangepast dat Aletta en Carel eigen vertrekken hadden en een tussenverdieping voor gemeenschappelijk gebruik. Aletta kreeg hier ook een kind, dat 1 dag na de geboorte stierf. Verder was er op de Tesselschadestraat een praktijkruimte ingericht, waar ze vooral haar patiënten van de grachtengordel ontving. Haar gratis spreekuur hield ze in haar polikliniek op de Tichelstraat. Aletta werkte veertien jaar lang in de polikliniek, in twee kamers die ze van een weduwe huurde.
Carel Gerritsen, haar man, overleed in 1907. Aletta ging zich daarna nog meer inzetten voor de emancipatie van de vrouw. Aletta stierf, 73 jaar oud, op 10 augustus 1929 in Baarn.
Een filmpje over Aletta via deze link.
bron:
aanvulling Mineke Bosch, Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid, Aletta Jacobs 1854 – 1929 (2005) 208
Aletta H. Jacobs, Herinneringen van Dr. Aletta H. Jacobs (1924) 77
illustraties:
plaquette © joodsamsterdam.nl.
bord: still Aletta Jacobs, strijdster voor rechten voor vrouwen, SchoolTV (https://schooltv.nl/video/aletta-jacobs-strijdster-voor-rechten-voor-vrouwen/#q=aletta%20jacobs).
bovenste foto Aletta Jacobs, collectie bibliotheek der Rijksuniversiteit Groningen.
onderste foto Aletta Jacobs, collectie onbekend, soortgelijke foto (zonder opschrift) in de IAV-archieven van Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis te Amsterdam.
gepubliceerd
23 april 2016
laatst bijgewerkt:
4 maart 2022