De Achtergracht is een gracht die de verbinding vormt tussen de Amstel en de Reguliersgracht. Een groot deel van de gracht werd om hygiënische reden gedempt en heet nu de Falckstraat. De Nieuwe Achtergracht, aan de overzijde van de Amstel, is een straat met een zeer Joodse geschiedenis, maar ook op de Achtergracht zelf ontbreekt die geschiedenis niet.
Achtergracht 1 – Jacques Sjouwerman
In 1904 woonde Jacques Sjouwerman hier. Hij was bestuurslid van de J. G. Tabakstichting, welke beoogde Joodse minvermogende (arme) meisjes boven de 18 en onder de 30 financieel te ondersteunen. Jacques Sjouwerman (Amsterdam, 16 november 1853 – Amsterdam, 2 februari 1928) was gehuwd met Saartje Tabak (Amsterdam, 20 juli 1859). Van 1920 tot 1927 woonden zij op het Frederiksplein 23.
Achtergracht 3 – pension Hornemann
Carolina van Dijk (IJsselmonde, 23 juni 1881 – Amsterdam, 7 april 1961) was de uitbaatster van dit pension dat hier voor de bezetting was gevestigd. Carolina was gehuwd met Jacob Samuel Hornemann (Boskoop, 3 juni 1875 – Amsterdam, 30 maart 1949).
Achtergracht 5 – Gezin Bueno de Mesquita
Rond 1920 verhuisde het gezin Bueno de Mesquita, waarvan Arnold (hieronder, nummer 7) de zoon is, naar dit adres. Het huis wordt beschreven in Portugusade, een boekje dat Arnold in 1988 schreef.
Achtergracht 7 – Arnold Bueno de Mesquita
Geboortehuis van binnenhuisarchitect Arnold Bueno de Mesquita (Amsterdam, 23 februari 1908).
Achtergracht 10-12 – Gebroeders Serlui
Rond 1930 was hier het kantoor van de Gebroeders Serlui gevestigd. Zij ondersteunden de Vereniging Bachoerei. Elias (Amsterdam, – Auschwitz, ), die hier woonde, en zijn broer Alexander (Amsterdam, – Sobibor, ), die op Oosterpark 81hs woonde, waren de oprichters van de muziekhandel Serlui B. V. Elias was in 1937 penningmeester van een comité dat een geschenk voor de Lekstraatsynagoge wilde geven.
Achtergracht 17-19 – Hartog Speijer
Op deze plaats stonden ooit twee panden en hier werd in 1916-1917 onder opdracht van Hartog Speijer (Amsterdam, 28 december 1864 – 28 januari 1922) één pand gebouwd met bestemming magazijn met sponsenwasserij, kantoren en woning. De architect was Harry Elte, de latere schoonzoon van Speijer (Elte trouwde met Elisabeth Speijer, Amsterdam, 21 december 1896). Boven de vensters van de begane grond is een tegeltableau van carduus aardewerk van Plateelbakkerij “De Distel” te Amsterdam aangebracht, waaruit de tekst
“SPONSEN – H. SPEIJER – ZEEMLEDER”
is verwijderd. Het pand aan de achterzijde, Utrechtsedwarsstraat 134-136, behoorde ook tot dit perceel. Dit pand werd gebouwd in 1905 naar ontwerp van architect C. van Beemdelust en werd in 1916-1917 verbouwd. Mart Stam ontwierp in 1945 een plan voor de verbouwing van de begane grond en de kelder van Achtergracht 17-19 tot kantoren, tentoonstellingshal en ateliers voor Foto “Anefo”, uitgevoerd in 1947-1948. Latere verbouwingen waren er in 1962 en 1986.
Hartog was gehuwd met Eva Kamerik (Amsterdam, 8 maart 1867 – Amsterdam, 23 augustus 1931) en zij waren de ouders van Jansje (Amsterdam, 8 augustus 1887 – Auschwitz, 17 september 1943), Rachel (Amsterdam, 8 mei 1889 – Amsterdam, 29 november 1947), Machiel (Amsterdam, 21 januari 1891 – Auschwitz, 12 oktober 1944), Joseph (16 januari 1893 – Amsterdam, 23 mei 1937), Elisabeth (Amsterdam, 24 december 1896 – Auschwitz, 14 oktober 1944) en Isaäc (Amsterdam, 21 september 1898 – Midden Europa, 21 januari 1945).
Achtergracht 33 – Markus Philip
Harry Elte, de Joodse architect die in Amsterdam zijn sporen heeft achtergelaten, is samen met architect Mastenbroek verantwoordelijk voor de verbouw van dit pand in 1915 – 1916. Ze ontwierpen een traditionalistische bakstenen puntgevel met een erker op de eerste verdieping, ramen met roedenverdeling en glas-in-lood in de bovenlichten, een nieuwe achteraanbouw en interieur. Ze deden dit in opdracht van koopman Markus Philip (Middelharnis, 11 april 1877 – Amsterdam, 14 juni 1934).
Markus Philip handelde in zakken en had zijn bedrijf op nummer 41 totdat hij nummer 33 liet verbouwen. Zijn zoon Hartog Jonas Philip (Amsterdam, 20 februari 1902) legde de eerste steen. In 1990 is dit huis in twee appartementen gesplitst. Het pand ziet er nu nog eender uit qua bouw, helaas is de detaillering onder een laag bruine verf weggewerkt.
Achtergracht 35 – kleermaker
Op dit adres zat in 1913 een kleermaker. Er werd een leerling gezocht.
bron:
project inventarisatie Joods cultuurhistorisch erfgoed van de gemeente Amsterdam,
NAI.nl,
Mak, Geert, Een kleine geschiedenis van Amsterdam
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 12 sep 1935, nummer 35
ibidem, 6 mei 1904, Sjouwerman, nummer 1
stadsarchief Amsterdam, gezinskaarten 1893 – 1939, J Sjouwerman
ibidem, gezinskaarten 1893 – 1939, H Speijer
ibidem, gezinskaarten 1893 – 1939, M Philip
Achtergracht 7, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 15-12-1916, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010653080:mpeg21:p007.
Bachoerei, Bachoerei. 1929 nr 12. Geraadpleegd op Delpher op 29-12-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005627010:00001.
Inventaris Synagoge Lekstraat. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 29-01-1937, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 29-12-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871382:mpeg21:p005.
Hornemann, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 25-02-1930, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 27-01-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010661047:mpeg21:p011.
illustratie
advertentie Nieuw Israëlietisch Weekblad, 14 aug 1903, Speijer, nummer 17
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank, Achtergracht hoek Amstel. Uitgave Brouwer & De Veer, Amsterdam. 1910. Collectie Stadsarchief Amsterdam: prentbriefkaarten, PBKD00090000002
Achtergracht 7, Advertentie. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 15-12-1916, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-07-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010653080:mpeg21:p007.
gepubliceerd:
4 mei 2016
laatst bijgewerkt:
27 januari 2024