De gebroederschap Aby Jethomim (Vader der Wezen) was een van de sociale instellingen van de Sefardische gemeenschap. De organisatie werd in 1648 opgericht door 48 personen en het eerste bestuur bestond uit David Henriques Farro, Abraham Naar, David Nahamias Torres, Isaac Israël Pereira en Josua del Sotto.
Het doel van de organisatie was de zorg voor weesjongens en halve weesjongens (een van de ouders was overleden) en in 1648 werd vastgesteld als:
1. het verzorgen van weesjongens, door inbesteding bij particulieren;
2. het houden van godsdienstige lezingen ten huize van de leden des Genootschaps;
3. het verschaffen van tijdelijke huisvesting aan behoeftige doortrekkende reizigers, Portugesche Israëlieten zijnde.’
In eerste instantie was er dus nog geen sprake van een eigen weeshuis, maar ging het om de bemiddeling om wezen en halve wezen onder te brengen. Halve wezen waren die kinderen die een van de ouders had verloren en waarbij de overblijvende ouders niet kon zorgen voor zowel het gezin als het gezinsinkomen en er een (familiair) sociaal vangnet ontbrak.
In 1757 liet Aby Jetomim de derde doelstelling vervallen.
In 1816 begon het streven om een eigen weeshuis op te richten en op 30 november 1817 werden de reglementen daartoe aangepast. Nog in datzelfde jaar richtte de organisatie een weeshuis op. De inwijding van het gebouw werd gedaan in aanwezigheid van het bestuur dat toen bestond uit David Abendana Namias jr., B. Teixeira de Mattos, Daniël da Costa, Mos. van Samuel Mendes da Costa en J. Pereira, jr.
Er was al een gebouw dat werd gebruikt door de organisatie, zelfs al vanaf 1701. Dit gebouw bevond zich in de Jodenbreestraat en was bedoeld voor het houden van godsdienstoefeningen en werd ‘het Kompas’ genoemd. Het weeshuis bevond zich eveneens op de Jodenbreestraat. Na de opening werden er 10 jongens verzorgd en opgeleid, in 1821 waren dit er 14, een aantal dat medio 19e eeuw opliep tot 22. De jongens verbleven er tot hun 18e jaar. Wanneer ze het gesticht verlieten bezaten ze een getuigschrift, het nodige tot uitoefening van het door hen geleerde ambacht, en stonden dan niet meer onder toezicht van de regenten van de instelling.
In het weeshuis op de Jodenbreestraat 89 (op de lange foto het bruine pand) werd voor de jongens geprobeerd om een gezinsstructuur aan te brengen. De dagelijkse leiding was dan ook in handen van een ‘vader’ en een ‘moeder’. Het toezicht berustte bij de regenten en de financiering kwam grotendeels ten laste van de Sefardische gemeenschap.
Het weeshuis stond goede bekend. In het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 2 augustus 1867 wordt de doelmatige inrichting geprezen en ‘de aldaar opgeleide knapen zijn een sieraad voor de gemeente’.
Ook in Aby Jethomim kwam kindersterfte voor. Op 9 augustus 1881 overleed Israël Vieijra, die er acht jaar verzorgd was. Bij de lewaaije op de begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel waren alle verpleegden, de regenten, de vader en de suppoosten aanwezig. Dit was Israël Vieijra (Amsterdam, 6 september 1865 – Amsterdam, 9 augustus 1881), zoon van Jacob Israël Vieijra (Amsterdam, 3 juli 1833 – Amsterdam, 2 juli 1871) en Jansje Samuel (Amsterdam, 30 september 1833 – Amsterdam, 27 december 1892). Israël was dus een half-wees en na het vroege overlijden van zijn vader kon zijn moeder geen zorg meer dragen voor Israël en zijn acht broers en zussen.
Het weeshuis bleef op de Jodenbreestraat 89 gevestigd tot 1930, toen werd er een nieuw tehuis geopend op de Plantage Middenlaan 80.
bron:
Verenigingen voor armenzorg en armoedpreventie in de negentiende eeuw, gebroederschap Aby Jetomin op http://resources.huygens.knaw.nl/armenzorg/gids/vereniging/1527156793 (geraadpleegd 22 december 2020).
Weekblad voor Israëlieten. 31 januari 1873. Geraadpleegd op Delpher op 22-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005598134:00001
“BINNENLANDSCHE BERIGTEN. Amsterdam, den 1 Augustus”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1867/08/02 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 22-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871551:mpeg21:p002
“Binnenland. Amsterdam, 11 Augustus.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1881/08/12 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 22-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860926:mpeg21:p001
illustratie:
Weekblad voor Israëlieten. 31 januari 1873. Geraadpleegd op Delpher op 22-12-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005598134:00001
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank, Oosterhuis, Pieter, De Jodenbreestraat, gezien vanaf de hoek met de Rapenburgerstraat naar de Zwanenburgwal, Op de achtergrond de toren van de Zuiderkerk. Rechts Jodenbreestraat 101, 99, 97 en lager. 1884. 010005001609, uitsnede
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank, Oosterhuis, Pieter, De Jodenbreestraat, gezien vanaf de hoek met de Rapenburgerstraat naar de Zwanenburgwal, Op de achtergrond de toren van de Zuiderkerk. Rechts Jodenbreestraat 101, 99, 97 en lager. 1884. 010005001609
laatst bijgewerkt:
22 december 2020