De geschiedenis van dit pand op de Ceintuurbaan 366hs begint al ver voor de oorlog en vanaf 30 april 1941 woonde het Joodse gezin van manufacturier Abraham Pais (Amsterdam, – Davos, ) met zijn vrouw Schoontje Koopman (Amsterdam, – Amsterdam, ) en hun zoon en drie dochters op dit adres. Op 13 augustus 1943 werd op de persoonskaart van Abraham aangetekend V O W (Vertrokken Onbekend Waarheen) en het is aan te nemen dat het gezin in de onderduik ging.
Maar dat was niet het einde aan de geschiedenis van dit pand. De bijna naamgenoot, Abraham Puls (Amsterdam, 1 september 1902 – Amsterdam, 3 september 1975), de roverhoofdman van Amsterdam wiens onderneming de opdracht had om de huizen van weggevoerde Joden ‘leeg te halen’ en daarmee het begrip ‘pulsen’ aan het Amsterdamse taalgebruik toevoegde, gebruikte dit pand als privé-politiebureautje na het vertrek van de familie Pais.
Hij kreeg het leegstaande pand toegewezen door de Einsatzstab Rosenberg, een organisatie van de bezetter. Puls huurde dit huis vanaf de zomer van 1942. Er werkten een zevental rechercheurs (andere bronnen vijftien politiemannen, weer andere bronnen in totaal zestig werknemers), die een toelage van ƒ 2,50 per dag kregen. Hun werk bestond naast het leeghalen van woningen vanaf deze locatie vooral uit het arresteren van ondergedoken Joden. Voor het leeghalen van Joodse woningen reed het bedrijf met veertien vrachtwagens. Bijna anderhalf jaar werd voor dit doel met deze vrachtwagens rondgereden. In juni 1947 werd een rechtszaak tegen Puls gevoerd waarbij de gang van zaken voor het voetlicht kwam.
Bij het politiebureautje van Puls kwamen tientallen tips binnen over de onderduikplaats Joden. Abraham Puls zou naar schattingen zo’n 50 Joden hebben ‘opgehaald’, en ging voor dit ‘werk’ naar Epe, Schoorl, Rotterdam, de Haarlemmermeer et cetera.
Op deze locatie
Historicus Bianca Stigter vertelde in De Pijpkrant van 28 april 2020 het volgende: ‘Puls en zijn mannen gingen ’s middags vanuit kantoor de straat op en hielden iedereen aan die in hun ogen een Joods uiterlijk had. Als je dan niet de juiste papieren had, werd je opgepakt.’ Ook voor de deur van Puls’ bureau ging het er vaak heftig aan toe. Stigter vertelt over de aanhouding van de Joodse student en verzetsman Henk Langendijk uit Utrecht. Een agent hield hem aan, maar Langendijk rukte zich los en probeerde op een net voorbijrijdende tram te springen. Zijn poging mislukte: hij kwam tussen twee tramstellen terecht. De toen nog ‘onbekende Jood’ was volgens het politierapport op slag dood. ‘De verdachte was door overrijding ter hoogte van zijn middel als het ware doorgesneden’.
Hendrik Langendijk
Hendrik (Henk) Langendijk (Den Haag, – Amsterdam, ), zoon van Simon Levie Langendijk (Zwartewaal, 18 april 1878) en Rosalie Polak (Steenwijk, 16 augustus 1881). Hendrik had een oudere broer Willem (Den Haag, – Midden-Europa, ); zijn ouders overleefden de oorlog. Wat Stigter vertelde over dit voorval is terug te vinden in de politierapporten bij het Stadsarchief Amsterdam.
bron:
Abraham Pais, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130350641 (Abraham PAIS).
Puls hield er een eigen politiebureau op na Vijftig Joden haalde hij zélf op. “Het Parool”. Amsterdam, 03-06-1947. Geraadpleegd op Delpher op 03-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010830565:mpeg21:p004.
Abraham Pais, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 619.
Een verhuisondernemer, die een werkwoord schiep Proc-fiscaal eist doodstraf tegen Puls SCHANDELIJKE HULPVERLENING AAN DUITSERS. “Trouw”. Meppel, 04-06-1947. Geraadpleegd op Delpher op 03-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010871081:mpeg21:p001.
Bijzondere Raad van Cassatie Opnieuw doodstraf tegen Puls geëist. “De waarheid”. Amsterdam, 17-02-1948, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 03-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010851313:mpeg21:p004.
EEN SPOOR VAN ELLENDE. “Algemeen Dagblad”. Rotterdam, 04-05-1991. Geraadpleegd op Delpher op 03-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBPERS01:003546006:mpeg21:p00051.
Margot van Pruissen, De Pijp in de oorlog, een wandeling langs 12 historische adressen, https://pijpkrant.amsterdam/archief/berichten-uit-archief/news/de-pijp-in-de-oorlog/?tx_news_pi1%5Bcontroller%5D=News&tx_news_pi1%5Baction%5D=detail&cHash=62c38eb17440edbe9024cd888ab6224e (geraadpleegd 5 februari 2023).
Hendrik Langendijk, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 489.
Hendrik Langendijk, Stadsarchief Amsterdam, Politierapporten ’40-’45, archiefnummer 5225, inventarisnummer 6909.
illustratie:
EEN SPOOR VAN ELLENDE. “Algemeen Dagblad”. Rotterdam, 04-05-1991. Geraadpleegd op Delpher op 03-02-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBPERS01:003546006:mpeg21:p00051.
Hendrik Langendijk, Stadsarchief Amsterdam, Politierapporten ’40-’45, archiefnummer 5225, inventarisnummer 6909.
gepubliceerd:
3 februari 2023
laatst bijgewerkt:
5 februari 2023