Gedurende een half jaar heeft er in het Noord-Hollandse ’t Zand een werkkamp bestaan voor gemengd gehuwde Joden. Het kamp werd aan het einde van de oorlog gebouwd, de Joodse gevangenen komen op 23 april 1944 het kamp in.
C. J. de Wit, indertijd eigenaar van een manufacturenzaak, hield een dagboek bij over deze periode en in dit dagboek een verslag van de aankomst van de gevangenen:
“Zondagmiddag 23 april 44. Hedenmiddag komen hier uit de richting Alkmaar 300 Joden ’t dorp in marcheren begeleid door enige Duitse soldaten en 1 officier, ze worden ondergebracht in militaire barakken, die hier alweer geruime tijd leeg staan.
Dit zijn allemaal Joden, die getrouwd zijn met christen vrouwen en daarom zijn zij niet naar Polen verbannen, zoals duizenden hunner geestverwanten, maar nu moeten ze voor de Duitse weermacht werken en moeten ook lange palen in de grond en ook op het strand in de grond zetten, ze hebben gelukkig een goede commandant en mogen ook in de cafés komen, d.w.z. alleen achter in de balzaal en op ’t toneel, niet in de voorzalen. Ook komen ze bij burgers en ’s zaterdags en ’s zondags komen hun vrouwen op bezoek, en dan zitten ze allen in de balzalen van café Krijger en De Wit en genieten wat van de muziek, ze hebben een prima muziekgezelschap in hun midden (foto), waaronder de eerste violist van onze bekende Willem Mengelberg.
Velen van deze vrouwen overnachten dan met hun man bij burgers hier in ’t Zand, daar zijn ze zeer dankbaar voor, de mannen moeten ’s nachts op stro slapen met of zonder dekens en ’t is nog bitter koud, dus een nacht slapen in ’t behoorlijke slaapkamer op ’n goed bed is voor deze arme vervolgde mensen een verkwikking.
We hebben ook 2 mensen van zaterdag op zondag te slapen. De vrouw is een Braziliaanse en haar man is een Hollander.
Dan krijgen we ’s zondagsmiddags een Joden echtpaar op bezoek en deze mensen vertellen dan over al hetgeen ze in de afgelopen jaren beleefden. Velen van hen hebben vader en moeder, zusters en broers weg zien slepen en mishandelen en naar veewagens naar Polen zien vervoeren om ze niet meer terug te zien en nimmer iets van hen te horen en daar waren mensen bij van 70 en ouder, van de jonge mensen werden de kinderen afgenomen en weggevoerd naar concentratiekampen, waar velen van ellende stierven en velen om het leven werden gebracht”.
Uit dit verslag blijkt dat de gevangenen een betrekkelijke vrijheid hadden én dat men in ’t Zand zich niets aantrok van het verbod om Joodse gasten in cafés te ontvangen. De gevangenen waren door hun gemengde huwelijk, na de grote deportatiegolven, meer opgepakt met als doel de Arbeitseinsatz. Dat werken bestond voornamelijk uit het aanleggen van maatregelen die een invasie ter plekke onmogelijk moesten maken. Dat betrof maatregelen op het strand, maar ook bij de landerijen zodat vliegtuigen er niet konden landen. Een persoonlijke herinnering staat hier.
bron:
het Joodse Werkkamp in ’t Zand,
Joop Nederkoorn
www.zijpermuseum.nl.
laatst bijgewerkt:
13 augustus 2020